Η «χρεία» τού Κυβερνήτη-Η συμβολή του Ιωάννη Καποδίστρια στην ελληνική εκπαίδευση

ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΚΑΥΚΟΠΟΥΛΟΥ

Σύμφωνα με τον Γάλλο ιστορικό Φερνάν Λ’ Ουιλιέ, ο Καποδίστριας αγωνιζόταν να δημιουργήσει ένα κόσμο που θα τον αποτελούσαν άνθρωποι τόσο τέλειοι σαν τον ίδιο. Καμμία άλλη κρίση δεν περιγράφει καλύτερα την προσωπικότητά του, όσο αυτή.

Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας της Κέρκυρας, σπούδασε στην Ιταλία και κατέλαβε δημόσια αξιώματα κατά την ρωσική κατοχή της Επτανήσου, 1799 με 1807. Ακολούθησε τους Ρώσους μετά το τέλος της κατοχής και έγινε υπουργός του τσάρου Αλέξανδρου Α’. Προς τον τσάρο Αλέξανδρο ο Καποδίστριας υποστήριξε ότι συνέφερε την Ρωσία να μην εγκαταλειφθούν οι Έλληνες στην διάθεση των Οθωμανών.
Ωστόσο, μετά την παραίτησή του εγκαταστάθηκε στην Ελβετία, για να συντρέξει ως ιδιώτης τον αγώνα των Ελλήνων. Η εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον Μάρτιο του 1827 αποφάσισε η νομοθετική εξουσία να παραδοθεί σε έναν κυβερνήτη. Ο Ιωάννης Καποδίστριας εξελέγη ομόφωνα τον Απρίλιο του 1827 ως κυβερνήτης της Ελλάδος, με θητεία 7 ετών.
Μία από τις προτεραιότητες του Καποδίστρια ήταν η εκπαίδευση, σε μία χώρα όμως που δεν είχε χρήματα. Στον Κοραή εμπιστευόταν το πρόβλημά του: «Η Δημοσία Εκπαίδευσις δεν είναι δυνατόν να οργανωθεί όσον ταχέως αι χρείαι το απαιτούσι και ημείς το επιθυμούμεν. Διά τα σχολεία χρειάζονται οικήματα, εγώ δε φθάσας ευρήκα μόνον καλύβας, όπου εσκεπάζοντο πλήθος οικογενειών πειναλέων».
Τον Οκτώβριο του 1828 θεμελιώθηκε το ορφανοτροφείο Αιγίνης με χρήματα Ελλήνων του εξωτερικού και Φιλελλήνων. Από τον Μάρτιο εγκαταστάθηκαν εγκαταλελειμμένα παιδιά του Αγώνα που περιφέρονταν μόνα και πεινασμένα σε όλη τη χώρα, 500 στον αριθμό. Πολλά μάλιστα είχαν εξαγοραστεί στην Αλεξάνδρεια από τα σκλαβοπάζαρα, με δωρεά του βασιλιά της Γαλλίας Καρόλου Ι΄, ο οποίος παρακινήθηκε από τον Κυβερνήτη.
Εκτός από τα αλληλοδιδακτικά σχολεία μέσα στο Ίδρυμα καθιερώθηκαν «τρεις κλάσεις ελληνικών μαθημάτων» και πολλά «χειροτεχνεία», δηλαδή εργαστήρια διαφόρων τεχνών για όσους μαθητές δεν έπαιρναν τα γράμματα. Η στοιχειώδης εκπαίδευση ήταν υποχρεωτική, ενώ μεγάλο μέρος των παιδιών κατευθυνόταν προς την ναυτική τέχνη και οι αριστούχοι κατατάσσονταν στους Ευέλπιδες του Κεντρικού Πολεμικού Σχολείου του Ναυπλίου. Τον Ιούνιο του 1829 λειτούργησε στο ορφανοτροφείο, πρότυπο σχολείο για τους προχωρημένους μαθητές που προορίζονταν να γίνουν δάσκαλοι στα διδακτικά σχολεία των μεγάλων πόλεων. Τον Νοέμβριο του 1829 ιδρύθηκε στην Αίγινα το Κεντρικό Σχολείο, ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα.
Δημιουργήθηκαν 121 αλληλοδιδακτικά σχολεία, ενώ ακόμη και στον στρατό συστάθηκαν ανάλογα αλληλοδιδακτικά σχολεία. Οι μαθητές έφτασαν τους 10.000. Ο Καποδίστριας θέσπισε 45 υποτροφίες για απόρους μαθητές από διάφορες περιοχές, που ήθελαν να σπουδάσουν στο Κεντρικό Σχολείο της Αίγινας, καθιέρωσε επαίνους και μετάλλια, φρόντισε για τα βιβλία και για τα προγράμματα σπουδών. Κατηγορήθηκε παρ’ όλα αυτά ως φωτοσβέστης, επειδή δεν ίδρυσε κάποιο Πανεπιστήμιο, άστοχα μάλλον, γιατί οι καθηγητές Πανεπιστημίου ήσαν ελάχιστοι και οι υποψήφιοι φοιτητές επίσης πάρα πολύ λίγοι.
Πολλά Ελληνόπουλα σπούδασαν σε Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της Ευρώπης, με έξοδα του Ιωάννη Καποδίστρια. Πολλά ορφανά επίσης έζησαν και έμαθαν γράμματα χάρη σε αυτόν. Φρόντιζε να βρει δασκάλους για αυτά, οργάνωνε σχολεία σε κάθε πόλη που είχε ελληνικό στοιχείο, όπως στην Τεργέστη, το Λιβόρνο, την Μπολόνια, την Ανκόνα, το Παρίσι, την Μασσαλία, την Γενεύη, την Ζυρίχη κ.α. Ένα σχολείο, ένας ιερέας – δάσκαλος Ελληνικών, βιβλία θρησκευτικά και εθνικού περιεχομένου, κάποιοι ξένοι δάσκαλοι για τα υπόλοιπα μαθήματα. Αρωγοί σε αυτό, ο Εϋνάρδος και ο Ανδρέας Μουστοξύδης.
Η απόκτηση ελληνικής παιδείας ήταν το κύριο ζητούμενο για τον Καποδίστρια. Ήθελε τα παιδιά να λάβουν μόρφωση και να προσφέρουν στον ταλαίπωρο τόπο τους ό,τι καλύτερο. Δυστυχώς, δεν πρόλαβε να απολαύσει τους καρπούς των κόπων του ούτε να ολοκληρώσει όλα όσα θα ήθελε για το καλό της Ελλάδας.
[Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Βακαλόπουλος Απόστολος, Ιστορία Νέου Ελληνισμού, Β΄ τόμος, 1998.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, ΙΒ’ τόμος, (συλλογικό έργο), 1975.
Κωνσταντάρας Κωνσταντίνος, Ιωάννης Καποδίστριας, ο ηγέτης, ο κυβερνήτης, ο διπλωμάτης, ο άνθρωπος, 2015.
Πασπαλιάρης Παναγιώτης, Ο Ιωάννης πίσω από τον Καποδίστρια, 2014.]