Γ. Δετοράκης: Οι πανδημίες που επηρέασαν την ανθρωπότητα

Γράφει ο Δρ. Ιωάννης Δετοράκης

430 π.Χ Ο Λοιμός των Αθηνών 300.000 Θάνατοι

Ο Θουκυδίδης περιέγραψε το διαβόητο λοιμό που ενέσκυψε αιφνιδίως στην Αθήνα στην αρχή του καλοκαιριού του 430 π.Χ. Ο λοιμός αυτός, τον οποίο περιγράφει με βιωματικό τρόπο ο Θουκιδίδης με την εμπειρλια ενός ανθρώπου που νόσησε και ο ίδιος, διήρκησε δύο χρόνια, ενώ έμελλε να κάνει και πάλι την εμφάνιση του λίγο αργότερα, κατά τα έτη 427/426 π.Χ.
Ο λοιμός αυτός έπληττε ανθρώπους και ζώα και σκότωσε τα δύο τρίτα του πληθυσμού των Αθηνών σε τέσσερα χρόνια. Το 1994-1995 με τις ανασκαφές για το μετρό της Αθήνας ανακαλύφθηκε τάφος 150 ατόμων που χρονολογήθηκε μεταξύ 430-426 π.Χ.
Οι σκελετοί αυτοί που ανήκαν σε άτομα διαφόρων ηλικιών και φύλων είχαν τοποθετηθεί σε ρηχό λάκκο με αταξία και βιαστικά χωρίς την φροντίδα όπως επέβαλε ο σεβασμός των αρχαίων Ελλήνων για τους νεκρούς.
Στη σχετική μελέτη του Δρ. Μανώλη Παπαγρηγοράκη και της ομάδας του αποτελούμενη από τον Γενετιστή Χρήστο Γιαπιτζάκη, τον ορθοδοντικό Φίλιππο Συνοδινό και την αρχαιολόγο Έφη Μπαζιοπούλου – Βαλαβάνη μετά από ανάλυση του DNA του πολφού δοντιών (από τους σκελετούς) διεπιστώθηκε ότι το μικρόβιο Salmonelle Enterica Typhi είναι υπεύθυνο για την εκδήλωση του Τυφοειδούς πυρετού ο οποίος ήταν αιτία του Λοιμού της Αθήνας.

165 Πανώλη του Αντωνίου
5 εκατ. θάνατοι
Γνωστή και ως πανώλη του Γαληνού, η πανδημία έπληξε τη Μικρά Ασία, την Αίγυπτο, την Ελλάδα και την Ιταλία. Πιστεύεται ότι επρόκειτο για ευλογιά ή ιλαρά, ενώ την άγνωστη νόσο μετέφεραν στη Ρώμη στρατιώτες που επέστρεφαν από τη Μεσοποταμία. Εν αγνοία τους, είχαν εξαπλώσει μία ασθένεια η οποία θα κατέληγε να σκοτώσει εκατομμύρια ανθρώπους αποδεκατίζοντας ταυτόχρονα τον ρωμαϊκό στρατό.

541-542 Πανώλη του Ιουστινιανού
25 εκατ. θάνατοι
Η πανώλη του Ιουστινιανού ήταν μια πανδημία Βουβωνικής πανώλης που έπληξε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Θεωρείται η πρώτη αξιοσημείωτη εμφάνιση Βουβωνικής πανώλης και άφησε το σημάδι της στον κόσμο, σκοτώνοντας περίπου το ήμισυ του πληθυσμού της Ευρώπης, το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Ανατολικής Μεσογείου και το 40% του πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης.

1346-1353 Μαύρος Θάνατος
75 εκατομ. θάνατοι
Από το 1346 έως το 1353 μια πανδημία πανώλης έπληξε την Ευρώπη και την
Ασία. Το προσδόκιμο ζωής του θύματος δεν ξεπερνούσε τη μία εβδομάδα, ενώ ο
ιός πιστεύεται ότι προερχόταν από την Ασία και ότι η πανώλη πιθανότατα έπληξε
την Ευρώπη μέσω των ψύλλων των αρουραίων.

15 ος -17 ος αιώνας Πανδημία Ευλογιάς
40 εκατ. θάνατοι
Οι Ευρωπαίοι «εισήγαγαν» διάφορες νέες ασθένειες όταν έφθασαν στην Αμερικάνικη ήπειρο το 1492. Μια από αυτές ήταν και η ευλογιά, μια μολυσματική ασθένεια με ποσοστό θνητότητας 5-40%.
Στη διάρκεια εκείνης της περιόδου η ευλογιά στοίχισε τη ζωή περίπου 20 εκατομ. ανθρώπων, αριθμός που αντιστοιχεί περίπου στο 90% του τότε πληθυσμού της Αμερικανικής ηπείρου.
Η πανδημία βοήθησε τους Ευρωπαίους στη δημιουργία αποικιών, αλλάζοντας για πάντα την ιστορία της Αμερικής και της Παγκόσμιας οικονομίας.
Με την ανακάλυψη του εμβολίου από τον Jenner 1796 τέθηκαν τα θεμέλια της ενεργητικής ανοσοποίησης των ανθρώπων με εξασθενισμένους ζώντες ιούς και από το 1801 υιοθετήθηκε ως η πλέον αποτελεσματική μέθοδος εμβολιασμού για την ευλογιά και άρχισε να εφαρμόζεται συστηματικά.
Το τελευταίο κρούσμα φυσικής νόσησης στον κόσμο καταγράφηκε το 1977 και η πλήρης εκρίζωση επιβεβαιώθηκε δύο έτη μετά από τον Π.Ο.Υ.

1889-1890 Ρώσικη Γρίπη
1 εκατ. θάνατοι
Θεωρήθηκε ως πανδημία γρίπης υπότυπου Α (Η 2 Ν 2 ) αλλά τα διαθέσιμα στοιχεία δεν έχουν επισήμως επιβεβαιωθεί. Η πανδημία του 1889 ξεκίνησε από την Αγία Πετρούπολη – Ρωσίας και μόλυνε το μισό πληθυσμό της. Στη συνέχεια εξαπλώθηκε ταχύτατα σε όλη την Ευρώπη. Θύμα της ο πρίγκιπας Αλβέρτος Βίκτορ, ο εγγονός της βασίλισσας Βικτωρίας. Η Αμερική αισθάνθηκε ασφαλής για λίγους μήνες, έως ότου παρουσιάστηκαν οι πρώτες μολύνσεις στη Νέα Υόρκη, και τα σιδηροδρομικά ταξίδια την διέδωσαν γρήγορα σε άλλες πόλεις των ΗΠΑ. Η πανδημία αυτή σκότωσε τελικά 1 εκατομ. παγκοσμίως, 13,000 στις ΗΠΑ, οι οποίες τότε είχαν πληθυσμός 60.000. Το 1889 μετά τις ΗΠΑ εξαπλώθηκε στη Λατινική Αμερική και στην Ασία το Φεβρουάριο του 1890.

1918 Ισπανική Γρίπη
50 εκατ. θάνατοι
Η πιο θανατηφόρα πανδημία γρίπης (Η 1 Ν 1 ) προήλθε από τα πτηνά, ξέσπασε σε ολόκληρο τον κόσμο, μολύνοντας πάνω από το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Το ποσοστό θνησιμότητας εκτιμάται σε 10% έως 20%, με 25 εκατομ. θανάτους να σημειώνονται μόνο τις πρώτες 25 εβδομάδες. Αυτί που διέκρινε τη συγκεκριμένη πανδημία γρίπης από τις προηγούμενες ήταν το προφίλ των θυμάτων. Η απειλή της γρίπης εξαφανίστηκε το καλοκαίρι του 1919.

1956-1958 Ασιατική Γρίπη
2 εκατ. θάνατοι
Η πανδημία προκλήθηκε από τον υπότυπο Α (Η 2 Ν 2 ) και προήλθε από την Κίνα το 1956.
Η γρίπη ξεκίνησε από την κινέζικη επαρχία Guizhou στην Σιγκαπούρη, το Χονγκ Κονγκ και τις ΗΠΑ.
1968 Γρίπη του Χονγκ Κονγκ
1 εκατ. θάνατοι
Θεωρήθηκε η πρώτη πανδημία της σύγχρονης εποχής και προκλήθηκε από τον υπότυπο Α (Η 2 Ν 2 ). Η πρώτη περίπτωση αναφέρθηκε στις 13 Ιουλίου 1968 στο Χονγκ Κονγκ. Μόλις 17 ημέρες αργότερα εμφανίστηκαν κρούσματα του ιού στη Σιγκαπούρη και στο Βιετνάμ. Μέσα σε τρεις μήνες είχε εξαπλωθεί στις Φιλιππίνες, στην Ινδία, στην Αυστραλία, στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Οι ασθενείς της γρίπης ξεπέρασαν το 1 εκατομμύριο, συμπεριλαμβανομένων των 500.000 κατοίκων του Χονγκ Κονγκ, περίπου το 15% του τότε πληθυσμού του. Στις ΗΠΑ, περίπου 33.000 άνθρωποι πέθαναν. Σε σύγκριση με άλλες επιδημίες, η γρίπη του Χονγκ Κονγκ αποδίδει χαμηλό ποσοστό θανάτου, με το δείκτη θνητότητας κάτω από 0,5% καθιστώντας την ασθένεια υπ’ αριθμό 2 στο Πανδημικό Δείκτη Σοβαρότητας.

1981-2020 Πανδημία του HIV/AIDS
36 εκατ. θάνατοι
Η πρώτη εμφάνιση του ιού HIV θεωρείται πως ήταν στην Κινσάσα περίπου το 1920 και μέχρι το 1980 καταγράφηκαν κάποια σποραδικά κρούσματα που πιθανότατα ήταν η νόσος του AIDS ανά τις πέντε ηπείρους. Η ασθένεια μεταφέρθηκε στην Αϊτή τη δεκαετία του 1960 και στη συνέχεια στη Νέα Υόρκη και στο Σαν Φραγκίσκο τη δεκαετία του 1970. Τα πρώτα περιστατικά ανθρώπων που προσβλήθηκαν από τον HIV αναφέρθηκαν το 1981. Η νόσος έγινε γνωστή περίπου το 1982, όπου στις ΗΠΑ παρατηρήθηκαν άνδρες χρήστες ναρκωτικών και ομοφυλόφιλοι που ενώ δεν είχαν βλάβη στο ανοσοποιητικό, εμφάνιζαν πνευμονία λόγω μιας σπάνιας πνευνομοκύστης, που θεωρείται ευκαιριακή λοίμωξη. Επίσης παρατηρήθηκε ανάπτυξη επιθετικής μορφής του σαρκώματος Kaposi σε νεαρούς ομοφυλόφιλους.
Η ασθένεια συνεχίζει να προσβάλλει και να σκοτώνει ακόμη και σήμερα ανθρώπους από το 1981, 75 εκατομμύρια έχουν προσβληθεί από HIV, σχεδόν 36 εκατομμύρια έχουν χάσει τη ζωή τους. πρόκειται για σεξουαλικό μεταδιδόμενο νόσημα για το οποίο προς το παρόν δεν υπάρχει θεραπεία, αλλά η αγωγή με αντιρετροϊκά φάρμακα καθιστούν τον HIV πολύ πιο διαχειρίσιμο, εκατομμύρια πάσχοντες ζουν μια μακροχρόνια παραγωγική ζωή.

Πανδημίες από κορωνοϊούς
Τα τελευταία 20 χρόνια, τρεις νέοι κορονωνοϊοί έχουν αναδυθεί και διασπαρθεί στο ανθρώπινο είδος. Πρώτος ο SARS (2002-2004), που αναδύθηκε από τις λαϊκές αγορές της Κίνας και εξαπλώθηκε σε 29 χώρες, μόλυνε 8,422 ανθρώπους σκότωσε 831, προκαλώντας τον θάνατο στο 10% των προκληθέντων.
Δεύτερος ο MERS CoV (2012-σημερα), απομονώθηκε πρώτη φορά στην Αραβική χερσόνησο τον Σεπτέμβριο του 2012. Μέχρι σήμερα έχουν μολυνθεί 2519 άνθρωποι και έχουν καταγραφεί 866 θάνατοι (35% θνητότητα).
Τρίτος SARS-CoV-2 (COVID-19) – 2019, ΞΕΚΙΝΏΝΤΑΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΟΛΗ Ουχάν της Κίνας, έχει εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο, προβάλλοντας εκατομμύρια άτομα σε όλο τον κόσμο και σκοτώνοντας εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους μέχρι σήμερα.

2003 SARS
780 θάνατοι
Ο ιός του SARS πιθανότατα πρωτοεμφανίστηκε στη Καντώνα της Ν. Κίνας. Από τότε μέχρι τον Ιούνιο του 2003 γρήγορα πρόλαβε να εξαπλωθεί σε περισσότερες χώρες της Βόρειας και Νότιας Αμερικής, της Ευρώπης και της Ασίας. Όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι διακόπηκε και η τελευταία μετάδοση του ιού από άνθρωπο σε άνθρωπο (Ταϊβάν), πάνω από 8000 πιθανές περιπτώσεις SARS και 780 θάνατοι είχαν αναφερθεί στον Π.Ο.Υ από 29 χώρες σε όλο τον κόσμο. Η Κίνα και το Χονγκ Κονγκ συγκεντρώνουν το 80% των κρουσμάτων. Η συνολική θνητότητα της νόσου ήταν περίπου 9,6% με διακύμανση από <1% σε άτομα νεότερα των 25 ετών έως 50% σε άτομα 65 ετών και άνω.

2014-2016 Ebola
11.325 θάνατοι
Ο ιός Έμπολα πήρε το όνομα από ένα ποτάμι κοντά στο σημείο που καταγράφηκε το πρώτο κρούσμα. Παρότι περιορισμένου εύρους εξάπλωση σε σύγκριση με τις περισσότερες πανδημίες πρόκειται για ένα εξαιρετικά θανατηφόρο ιό.
Ο έμπολα μεταδίδεται από μολυσμένα ζώα όπως χιμπατζήδες, νυχτερίδες και αντιλόπες των δασών. Μη εξημερωμένα ζώα που σκοτώνονται για τροφή αποτελούν δεξαμενή του έμπολα στη φύση. Από άνθρωπο σε άνθρωπο ο ιός μεταδίδεται με την άμεση επαφή, την ανταλλαγή σωματικών υγρών και εμμέσως με μολυσμένο περιβάλλον.
Ο ιός εντοπίσθηκε για πρώτη φορά σε ένα μικρό χωριό της Γουϊνέας το 2013 και εξαπλώθηκε σε αρκετές γειτονικές χώρες στη Δυτική Αφρική μολύνοντας 28.600 ανθρώπους και προκαλώντας 11.325 θανάτους, τους περισσότερους εκ των οποίων σε Γουϊνέα, Λιβερία και Σιερά Λεόνε.
Ως προληπτικά μέτρα υπάρχουν δύο εμβόλια που χρησιμοποιήθηκαν επιτυχώς κατά της νόσου καθώς και φάρμακα που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και μπορούν να αυξήσουν το ποσοστό επιβίωσης των ασθενών. Ο Έμπολα θερίζει σε χώρες που δεν διαθέτουν τον κατάλληλο εξοπλισμό ή οικονομικούς πόρους για την καταπολέμησή του.

2009 Πανδημία Γρίπης του Η 1 Ν 1
18.500 θάνατοι
Η γρίπη πρωτοεμφανίστηκε στο Μεξικό, ενώ τον Ιούνιο του 2009 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε πως η επιδημία είχε μεταβληθεί σε Πανδημία. Η ασθένεια εξαπλώθηκε σε 74 χώρες του κόσμου, ενώ οι ασθενείς του ιού ανήλθαν σε 575.000.
Στις 10 Αυγούστου 2010, ο Π.Ο.Υ ανακοίνωσε ότι ο ιός Η 1 Ν 1 ολοκλήρωσε τον κύκλο του και η πανδημία έχει τελειώσει. Συνολικά από την εμφάνιση της ασθένεια στο Μεξικό τον Απρίλιο του 2009 έως τον Αύγουστο του 2010 είχαν επιβεβαιωθεί σχεδόν 18.500 κρούσματα από τον ιό σε 24 χώρες.
Ο ίδιος ο Οργανισμός ανακοίνωσε στις 11 Ιουνίου 2010 ότι η πανδημία γρίπης είχε λιγότερα θύματα από την κοινή γρίπη. Ειδικότερα από την πανδημία Η 1 Ν 1 του 2009 πέθαναν σε όλο τον κόσμο 18516 πολίτες, τη στιγμή που οι θάνατοι από την εποχιακή γρίπη κυμαίνονται από 250.000-500.000 παγκοσμίως. Η καθηγήτρια Λόουν Σίμανσεν της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίιου Τζορτζ Ουάσιγκτον, επικεφαλής ομάδας 60 επιστημόνων αναφέρει ότι ο ιός της γρίπης Η 1 Ν 1 το 2009 προκάλεσε περίπου 203.000 θανάτους πνευμονικής αιτιολογίας σε όλο τον κόσμο, ενώ αν συνυπολογισθούν και οι λοιποί θάνατοι λόγω επιπλοκών που σχετίζονται με τον ιό, τότε ο αριθμός ανεβαίνει στους 400.000 σύμφωνα με νεότερες εκτιμήσει διεθνούς επιστημονικής ομάδας που αντικρούει τα επίσημα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ). Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο PLoS Medicine.

2019-2021 Πανδημία Covid – 19
2 εκατ. θάνατοι
Το Δεκέμβριο του 2019, η πόλη Wuhan της Κίνας έγινε το κέντρο μιας επιδημίας πνευμονίας αγνώστου αιτιολογίας με παγκόσμια εμπλοκή. Η επιδημία πιστεύεται ότι ξεκίνησε από τοπική αγορά θαλασσινών και αγρίων βρώσιμων ζώων.
Στις 11/02/2020 ο κορωνοϊός έγινε επίσημα γνωστός ως SARS – CoV-2 και είναι ο νέος ιός που προκαλεί τη νόσο COVID-19. Μέσω ταξιδιωτών η νόσος μεταδόθηκε σε άλλες περιοχές της Κίνας, της Ασίας, της Ευρώπης, της Αμερικής και της Αυστραλίας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι εντός 30 ημερών μια τοπική επιδημία κατέστη πανδημία. Μέχρι σήμερα (2/3/2021) έχασαν τη ζωή τους 2 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως. Η θνητότητα ανάλογα με την ηλικία, το φύλο και το υποκείμενο νόσημα κυμαίνεται από <0,5 έως και 15%. Όλοι οι θάνατοι διαπιστώθηκαν σε βαριά πάσχοντες (αναπνευστική ανεπάρκεια, σηπτική καταπληξία, πολυοργανική ανεπάρκεια) όπου η θνητότητα ήταν 49%.