Πρωτεΐνες, αμινοξέα και οι κύριες λειτουργίες τους

Το βιβλίο  «Η διατροφή στη ζωή μας» αναλύει τη συμβολή των πρωτεϊνών, των αμινοξέων, τω φυτικών ινών και των λιπών στην ισορροπημένη διατροφή και στην επίτευξη της απόλυτης σωματικής αρμονίας.

Η συγγραφέας, Αγγελική Ζαφειράκη, είναι μοριακή διαιτολόγος-διατροφολόγος με εξειδίκευση στις διατροφικές διαταραχές και έχει ασχοληθεί με την επίδραση των βιταμινών στο ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου. Με βοηθό μας το βιβλίο κατανοούμε καλύτερα τα αμινοξέα και τις πρωτεΐνες στη διατροφή μας.

Τι είναι οι πρωτεΐνες και ποιες είναι οι κύριες λειτουργίες τους
Οι πρωτεΐνες χαρακτηρίζονται ως τα πιο πολύπλοκα μακροθρεπτικά συστατικά και στην ουσία είναι οι χημικές ουσίες που αποτελούν τα δομικά συστατικά του σώματός μας. Ετυμολογικά ο όρος «πρωτεΐνη» προέρχεται από την ελληνική λέξη «πρωτεύς» λόγω της μεγάλης σημασίας τους για τη δομή και τη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού.

Κάθε πρωτεΐνη αποτελείται από μια ή περισσότερες γραμμικές αλυσίδες αμινοξέων. Οι πρωτεΐνες διασφαλίζουν όλες τις βιολογικές λειτουργίες του οργανισμού, αφού εμπλέκονται στη διατήρηση της οξεοβασικής ισορροπίας, στη ρύθμιση των υγρών του σώματος, στην ανοσία, στην ανάπτυξη, στη διαφοροποίηση, στην έκφραση των γονιδίων, στον μεταβολισμό και σε ένα πλήθος λειτουργιών ακόμα. Τέλος, παρέχουν ενέργεια ίση με 4 kcal/g.

Ποιες είναι οι καλύτερες διατροφικές πηγές των πρωτεϊνών
Η ποιότητα, η βιολογική αξία και η βιοδιαθεσιμότητα μιας πρωτεΐνης εξαρτώνται από τα απαραίτητα αμινοξέα τα οποία την αποτελούν. Οι πρωτεΐνες ζωικής προέλευσης, όπως αυτές που προέρχονται από το γάλα, τα αυγά, το κρέας και τα ψάρια, θεωρούνται υψηλότερης ποιότητας από τις πρωτεΐνες που προέρχονται από φυτικές πηγές, π.χ. από τα όσπρια, τα δημητριακά και τα λαχανικά, επειδή στη δεύτερη κατηγορία απουσιάζουν διάφορα απαραίτητα αμινοξέα. Οι χορτοφαγικές δίαιτες βασίζονται στην αρχή της συμπλήρωσης των πρωτεϊνών, δηλαδή στην κατανάλωση διαφόρων πηγών φυτικών πρωτεϊνών που συμπληρώνουν η μία την άλλη όσον αφορά στα αμινοξέα, για παράδειγμα τα λαχανικά με τα όσπρια ή το ψωμί με το φιστικοβούτυρο.

Ποια είναι η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψηπρωτεϊνών και ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τις ανάγκες σε πρωτεΐνες
Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη πρωτεϊνών είναι 0,8g για κάθε κιλό σωματικού βάρους για τους άντρες και τις γυναίκες. Οι ανάγκες σε πρωτεΐνες επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων είναι η ανάπτυξη, η ανάγκη για αναπλήρωση απωλειών και η ανάγκη ανταπόκρισης σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος.

Τι είναι τα αμινοξέα και ποιες οι λειτουργίες τους
Τα αμινοξέα είναι οι οργανικές ενώσεις που συνθέτουν τις πρωτεΐνες. Στη φύση υπάρχουν πολλά αμινοξέα, όμως μόνο 20 από αυτά περιέχονται σε πρωτεΐνες του ανθρώπινου σώματος. Τα αμινοξέα λειτουργούν ως υπόστρωμα για τη σύνθεση πρωτεϊνών και νουκλεϊκών οξέων, ενώ εμπλέκονται στον μεταβολισμό των πρωτεϊνών και στη ρύθμιση της δραστικότητας των ενζύμων, στη μεταφορά του αζώτου, στις οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις κτλ.

Πώς ταξινομούνται τα αμινοξέα
Τα αμινοξέα μπορούν να ταξινομηθούν σε απαραίτητα, μη απαραίτητα και υπό συνθήκη απαραίτητα αμινοξέα. Σύμφωνα με μια παλαιότερη ταξινόμηση, τα αμινοξέα κατηγοριοποιούνται σε δυο ομάδες: στα απαραίτητα (βασικά) και τα μη απαραίτητα. Τα εννέα απαραίτητα αμινοξέα είναι εκείνα που πρέπει να παρέχονται από τη δίαιτα και είναι τα εξής: η βαλίνη, η θρεονίνη, η ισολευκίνη, η ιστιδίνη, η λυσίνη, η λευκίνη, η μεθειονίνη, η τρυπτοφάνη και η φαινυλαλανίνη.

Τέλος, η αργινίνη, που είναι απαραίτητη για τα βρέφη και τα παιδιά. Οι ερευνητές Laidlaw και Kopple (1987) διέκριναν τα μη απαραίτητα αμινοξέα σε δύο κατηγορίες: τα πραγματικά μη απαραίτητα και τα υπό συνθήκες μη απαραίτητα. Τα αμινοξέα μπορούν επίσης να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με τη δομή τους σε αρωματικά αμινοξέα –τα οποία είναι πρόδρομες ουσίες των νευροδιαβιβαστών όπως η ντοπαμίνη, η επινεφρίνη και η σεροτονίνη– και σε αμινοξέα διακλαδισμένης αλύσου – τα οποία προσλαμβάνονται επιλεκτικά από τα κύτταρα των μυών και όχι του ήπατος. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τη φαινυλαλανίνη, την τρυπτοφάνη και την τυροσίνη, ενώ η δεύτερη περιλαμβάνει την ισολευκίνη, τη λευκίνη και τη βαλίνη.