Σε πρωτόγνωρες συνθήκες – λόγω πανδημίας – γιορτάζουμε φέτος τα 200 χρόνια από την Εθνική μας Παλιγγενεσία. Και με την ευκαιρία αναλογιζόμαστε πως η μοίρα παίζει περίεργα παιχνίδια στον Ελληνισμό…
Ούτε τα 100 χρόνια δυστυχώς μπορέσαμε να τιμήσουμε με την προσήκουσα λαμπρότητα, γιατί τότε ήταν εν εξελίξει η μικρασιατική εκστρατεία και μάλιστα όταν πλέον οι οιωνοί ήσαν κατ’ εξοχήν ζοφεροί: Η καταστροφή πλησίαζε. Ήταν θέμα ολίγων μηνών…
Πράγματι, τις ημέρες αυτές συμπληρώνονται 99 ολόκληρα χρόνια από τον «μαύρο» Σεπτέμβρη τού 1922, τής καταστροφής τής Σμύρνης και τού μεγάλου ξεριζωμού. «Η Σμύρνη, μάννα, χάνεται» τραγούδησε ο Απόστολος Καλδάρας εκφράζοντας την λαϊκή μούσα, που έβλεπε την πόλη – σύμβολο τού Ελληνισμού τής πατρογονικής Ιωνίας να παραδίδεται ολοσχερώς στις φλόγες και χιλιάδες ελληνικές ψυχές να προσβλέπουν διά θαλάσσης στον δρόμο τής προσφυγιάς.
«Συνωστισμό» την βάπτισε η μονομανής ακαδημαϊκή πένα, αλλά η ουσία παραμένει: Επρόκειτο για τον ολοκληρωτικό όλεθρο τού Ελληνισμού ανά τους αιώνες! Αν το 1453 η Πόλις εάλω, η ελπίδα δεν χάθηκε. Η Ρωμανία άνθησε και έφερε και πάλι! Τώρα όμως ετέθη ταφόπλακα στην ελληνική ελπίδα. Οι αλύτρωτες πατρίδες έγιναν χαμένες ή έστω αλησμόνητες…
Η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει στα μέσα Αυγούστου τού 1922, μετά την υποχώρηση τού ελληνικού στρατού στο Αφιόν Καραχισάρ. Το στρατηγικό σχέδιο κατάληψης τής Άγκυρας απέτυχε και αμέσως ξεκίνησε ο ξεριζωμός τού ελληνικού πληθυσμού από τις πόλεις και τα χωριά τής Μικράς Ασίας.
Μέχρι το τέλος Αυγούστου χιλιάδες άνθρωποι είχαν κατακλύσει την προκυμαία τής πόλης, αναζητώντας τρόπο να περάσουν στα ελληνικά νησιά. Οι ελληνικές αρχές εγκαταλείπουν την περιοχή και οι Τούρκοι στρατιώτες εισβάλλουν στην Σμύρνη. Παρά τις διαβεβαιώσεις περί τού αντιθέτου, αμέσως εξαπολύεται πογκρόμ διώξεων, λεηλασιών και φόνων, ενώ η πόλη καθαγιάζεται με το αίμα τού μαρτυρικού θανάτου τού Ποιμενάρχη της. Ο ηρωικός Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, σε αντίθεση με τον μυστηριώδη Αρμοστή Στεργιάδη και όλους τους υπόλοιπους πολιτικούς αξιωματούχους, αρνείται να εγκαταλείψει πόλη και ποίμνιο και παραδίδεται στο μένος τού τουρκικού όχλου…
Ο λαός παραμένει ακέφαλος και απελπισμένος στην προκυμαία ζητώντας διαφυγή. Την αποφράδα εκείνη Τετάρτη 31 Αυγούστου ή 13 Σεπτεμβρίου (με το νέο ημερολόγιο, που ετέθη σε ισχύ στην Ελλάδα ακριβώς τον επόμενο χρόνο), ενώ ο πληθυσμός στην Σμύρνη είχε πλέον φτάσει περί τους 700.000, οι Τούρκοι στρατιώτες έβαλαν φωτιά αρχικά στην αρμενική συνοικία, η οποία σύντομα εξαπλώθηκε στην ελληνική και επί τριήμερο κατέκαυσε τα πάντα. Σχεδόν ολόκληρη η πόλη τής Σμύρνης (πλην τής τουρκικής και εβραϊκής συνοικίας) καταστράφηκε ολοσχερώς.
Το ημερολόγιο έδειχνε 2/15 Σεπτεμβρίου 1922. Η ανά τους αιώνας ελληνική γη τής Ιωνίας τυλιγόταν στις φλόγες. Συμπαρέσυρε στον φρικτό θάνατο χιλιάδες ελληνικές ψυχές. Για όσους επέζησαν και κατόρθωσαν να απομακρυνθούν στοιβαγμένοι μέσα σε βάρκες και καΐκια, η εικόνα τής ολοκληρωτικής καταστροφής έμεινε βαθιά ριζωμένη μέσα τους, στοίχειωσε την από δω και πέρα μαύρη ζωή και τα πυρπολημένα όνειρά τους.
Η αγκαλιά τής Μητέρας Πατρίδας θα υποδεχθεί τα κύματα τής πολύπαθης προσφυγιάς, όχι και τόσο φιλόξενα… Και ενώ με τα χρόνια οι διαφορές αμβλύνθηκαν και το προσφυγικό στοιχείο αφομοιώθηκε πλήρως, ήλθαν οι στείρες ιδεολογίες να αμαυρώσουν εκείνη την θυσία και να ατιμάσουν την αδόκητη σφαγή αποκαλώντας την «συνωστισμό»! Δεν σεβάσθηκαν τα οδυνηρά αποκαΐδια των ονείρων των προγόνων τους, ούτε τους ποταμούς τού αίματός τους. Δεν συγκινήθηκαν από την φρικτή αυτοθυσία τού μαρτυρικού Ιεράρχου Χρυσοστόμου. Ούτε καν από την αιολική λογοτεχνία! Δεν διάβασαν ποτέ το έργο τού Ηλία Βενέζη. Ούτε τού «ηπιώτερου» Στρατή Δούκα με την «ιστορία τού αιχμαλώτου του». Γι’ αυτούς το θέμα έληξε με τον συνωστισμό…
Εμείς, τιμώντας την αποφράδα επέτειο, θα θυμηθούμε τον προφητικό στίχο τού Διονυσίου Σολωμού, τον οποίο ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος θεωρεί ως τον πιο πατριωτικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο τής νεοελληνικής γραμματείας. Σε μιαν εξπρεσιονιστική επίκλησή του φωνάζει την (προσωποποιημένη) ματωμένη πατρίδα:
– Κι εφώναζα: «ω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδα!».
Και κόντρα σε κάθε είδους ιδεοληψία θα ευχηθούμε: Ποτέ ξανά κανείς «συνωστισμός»! Και θα ελπίσουμε τουλάχιστον τα 300 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση να εορταστούν ανέφελα, απρόσκοπτα και πανηγυρικά…
