H «σταυροφορία» της θάλασσας-450 χρόνια από τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου

Τα χρόνια μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης ήταν μια ομολογουμένως δύσκολη περίοδος για τον Ελληνισμό: Το πρώτο μέρος του μεγάλου κεφαλαίου της Τουρκοκρατίας είδε τον ελλαδικό χώρο να έχει μετατραπεί σε ένα θέατρο πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ των Οθωμανών και δυτικών δυνάμεων (Ενετών, Γενοβέζων κ.α.), που μάχονταν για την κυριαρχία στην ανατολική Μεσόγειο, με τους Έλληνες να βρίσκονται στη μέση και πολύ συχνά να συμμετέχουν σε αυτές τις αναμετρήσεις είτε ως μισθοφόροι είτε εξαναγκαζόμενοι μέσω στρατολόγησης.

Μεταξύ αυτών των αναμετρήσεων, δεσπόζουσα θέση κατέχει η αποφασιστικής σημασίας ναυμαχία της Ναυπάκτου (Λέπαντο), στις 7 Οκτωβρίου 1571, όταν ο στόλος της Lega Santa (Ιερά Ένωση/ Συνασπισμός- Ισπανία, Βενετία, Γένουα, Ιωαννίτες Ιππότες της Μάλτας, δουκάτο της Σαβόιας, δουκάτο του Ουρμπίνο, δουκάτο της Τοσκάνης και οι δυνάμεις του Πάπα) αντιμετώπισε τον οθωμανικό στόλου του σουλτάνου Σελίμ Β’. Σε μια περίοδο κατά την οποία η οθωμανική ισχύς φάνταζε εξαιρετικά μεγάλη απειλή για τον χριστιανικό κόσμο, η ναυμαχία της Ναυπάκτου, με τον χαρακτήρα «σταυροφορίας», αποτέλεσε ένα βαρύ πλήγμα για τον σουλτάνο και αποτελώντας κομβικό σημείο για τις ναυτικές τακτικές, καθώς σήμανε το τέλος της εποχής των κωπήλατων πολεμικών πλοίων και των «παραδοσιακών» τακτικών (π.χ εμβολισμοί), ανοίγοντας τον δρόμο για τα ιστιοφόρα με το βαρύ πυροβολικό.
Η σύγκρουση έλαβε χώρα στην είσοδο του Κορινθιακού Κόλπου, κοντά στις νότιες Εχινάδες και το Ακρωτήριο Σκρόφα, με τη ναυμαχία να παίρνει το όνομά της όχι από την πόλη της Ναυπάκτου, αλλά από τον κόλπο, τον οποίο τότε οι Ενετοί αποκαλούσαν «Κόλπο της Ναυπάκτου».
ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΕΣ
Όπως αναφέρεται στο «Lepanto 1571: The Greatest Naval Battle of the Renaissance» του Άνγκους Κόσνταμ, ο χριστιανικός στόλος, υπό τη διοίκηση του Δον Ιωάννη του Αυστριακού (με υποδιοικητή τον Μαρκαντόνιο Κολόνα) διέθετε 206 γαλέρες και 6 γαλεάσσες (νέος βενετικός τύπος ιδιαίτερα μεγάλης γαλέρας, οπλισμένος με πολύ βαρύ πυροβολικό). Στην άλλη πλευρά βρισκόταν ο οθωμανικός στόλος του καπουδάν πασά Αλή Ζαζέ Μουεζίν, με 216 γαλέρες και 56 γαλιότες. Κατά τον Μπιτσένο, σύμφωνα με τις περισσότερες εκτιμήσεις, οι Ιερός Συνασπισμός είχε περίπου 26.000 στρατιώτες. Το βασικό πλεονέκτημα της χριστιανικής δύναμης ήταν στο πυροβολικό: χαρακτηριστικά, μια γαλεάσσα (πλήρωμα 100 ανδρών, 150 στρατιώτες και 270 κωπηλάτες) διέθετε 5 βαριά κανόνια και 8 μεσαία, ενώ μια βαριά γαλέρα (40 άνδρες πλήρωμα, 100 στρατιώτες, 156 κωπηλάτες) είχε 1 βαρύ και 6 μεσαία, τη στιγμή που μια «κανονική» γαλέρα (30 άνδρες πλήρωμα, 80 στρατιώτες, 144 κωπηλάτες) είχε 1 βαρύ και 4 μεσαία κανόνια.
ΟΙ ΈΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ
Όσον αφορά στην παρουσία Ελλήνων ναυτικών, κωπηλατών και μαχητών στη ναυμαχία, υπήρχε και στους δύο στόλους, είτε ως εθελοντές, είτε (περισσότερο στην περίπτωση των Οθωμανών) ως αναγκαστικά στρατολογηθέντες. Σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Δαμασκηνό Βασιλόπουλο («Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου: 7 Οκτωβρίου 1571»- πηγή «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Ι»), η ελληνική συμμετοχή στον χριστιανικό στόλο ήταν αξιοσημείωτη, καθώς στα ενετικά πολεμικά περιλαμβάνονταν πολλά τα οποία εξοπλίστηκαν και διοικούνταν από Έλληνες της Βενετίας. Επίσης, υπήρχαν τέσσερις γαλέρες από την Κέρκυρα (υπό τους Χριστόφορο Κοντοκάλη, Πέτρο Μπούα, Γεώργιο Κοκκίνη, Στυλιανό Χαλικιόπουλο), καθώς και τέσσερα πολεμικά από τη Ζάκυνθο (Αντώνιος Κουτούβαλης, Νικόλαος Μονδίνος, Δημήτριος Κομούτος, Μαρίνος Σιγούρος). Σε μικρότερα σκάφη επίσης βρίσκονται και αρκετοί Κεφαλλονίτες, καθώς και εθελοντές από τα Κύθηρα και τις Κυκλάδες. Ωστόσο, ιδιαίτερης σημασίας ήταν η κρητική συμμετοχή, με 22 Κρητικούς ευγενείς βενετικής και 6 ελληνικής καταγωγής να κυβερνούν γαλέρες. Μεγάλος αριθμός Ελλήνων επίσης υπηρετούσαν ως στρατιώτες ή κωπηλάτες σε ενετικά πλοία. Όσον αφορά στην πλευρά των Οθωμανών, όπως αναφέρεται, εκτιμάται ότι μεταξύ των τουρκικών πληρωμάτων (περιλαμβανομένων κωπηλατών) το ποσοστό των Ελλήνων δεν ήταν μικρότερο του 30%. Γενικότερα, όπως αναφέρει ο Μπιτσένο, μεταγενέστερες εκτιμήσεις (Φίνλεϊ) κάνουν λόγο για 30.000 Έλληνες μαζί και στους δύο στόλους, ενώ ιδιαίτερη μνεία γίνεται στους Έλληνες μαχητές, κυρίως Κρητικούς, που βρίσκονταν στην ομάδα που συγκρούστηκε και κατανίκησε την ισχυρή μοίρα της Κωνσταντινούπολης.