Η Εορτή του Πάσχα, μία Αβάσταχτη Υποκρισία- Άρθρο του Γρηγόρη Αντωνακόπουλου

Πολλές φορές που βλέπω την ολόφωτη πανσέληνο να δημιουργεί ένα φαντασμαγορικό γαληνεμένο περιβάλλον και έναν μακρινό ασημένιο δρόμο στα ήρεμα νερά του Πατραϊκού κόλπου τις ανοιξιάτικες βραδιές, ιδιαίτερα μετά την ισημερία (21 Μαρτίου), αγανακτώ με την υποκρισία εκκλησιαστικών παραγόντων που ισχυρίζονται εθελοτυφλούντες ότι δεν υπάρχει πανσέληνος.

Αστρονομικά, είναι η Πανσέληνος του Πάσχα. Η πανσέληνος αυτή δεν είναι… ορατή για τους Ορθοδόξους, αλλά μόνο για τους Καθολικούς και τα παρακλάδια τους!

Από τα μαθητικά μου χρόνια είχα μάθει τον Κανόνα του Εορτασμού του Πάσχα όπως τον ψήφισαν το 325 μ.Χ. στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο οι Ιεράρχες εκείνης της εποχής.

Τότε συγκεντρώθηκαν 300 περίπου Ιεράρχες και 500 συνοδοί τους ιερείς. Πρόεδρος ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος. Εκτός από τον Κανόνα του Πάσχα ψήφισαν και τι πρέπει να πιστεύουν οι χριστιανοί, το γνωστό κείμενο που ονομάζουμε «Πιστεύω» και διαβάζουμε κάθε Κυριακή, και θέματα θρησκευτικών αιρέσεων και ιδίως την Αίρεση του Αρείου.

Παλαιότερα, ήταν υποχρεωτικό οι μαθητές να γνωρίζουν απ’έξω τόσο το «Πιστεύω» όσο και τον Κανόνα του Πάσχα!

Αναφέρω τον Κανόνα του Πάσχα για τους νεώτερους ενδιαφερό-μενους: «Το Πάσχα εορτάζεται την Κυριακή που ακολουθεί ή συμπίπτει με την Πανσέληνο που εμφανίζεται μετά την εαρινή ισημερία (21 Μαρτίου)». Μεταβάλλεται κατά μια εβδομάδα εάν συμπέσει με το Πάσχα των Εβραίων. Κατά την ισημερία, η διάρκεια της ημέρας (ο χρόνος ανατολής – δύσης) είναι ίση με την διάρκεια της νύχτας (από τη δύση στην ανατολή). Το γράφω αναλυτικά, για να μπορεί ο καθένας να το ελέγξει με το smart ρολόι του.

Γιατί δεν εορτάζουμε το Πάσχα σύμφωνα με την απόφαση των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας; Προφανώς κάτι πήγε λάθος στην εφαρμογή του Κανόνα. Πράγματι πρόκειται για απερισκεψία των υπευθύνων (θεολόγων;) που καλούνται να εφαρμόσουν τον σχετικό κανόνα; Η εφαρμογή απαιτεί αστρονομικά δεδομένα. Αυτός ήταν ο λόγος που ανέθεσαν το 325 μ.Χ. στον Πατριάρχη Αλεξανδρείας, όπου ήκμαζε τότε η Αστρονομία, να συνεργάζεται με τους αστρονόμους για να του ορίζουν τα δύο απαραίτητα στοιχεία για την εφαρμογή του κανόνα. Τα στοιχεία αυτά είναι η ημερομηνία της ισημερίας και η ημερομηνία της Πανσελήνου που ακολουθεί την ισημερία.

Τι συμβαίνει και τα εκατομμύρια των Χριστιανών γιορτάζουν σε διαφορετικές ημερομηνίες το Πάσχα, όπως γινόταν πριν από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο; Μήπως τα Αστεροσκοπεία δίνουν διαφορετικές ημερομηνίες στην Ανατολική και την Δυτική Εκκλησία; Προφανώς όχι. Η αιτία βρίσκεται στο πολύ μακρινό παρελθόν.

Στην περίπτωση της ημερομηνίας της Πανσελήνου της εαρινής ισημερίας χρησιμοποιείται από την ορθόδοξη εκκλησία ο πίνακας του Αστρονόμου Μέτωνα του Αθηναίου, τον οποίο κατασκεύασε το 432 π.Χ. και δίνει τις ημερομηνίες των φάσεων της Σελήνης. Στα 2.500 χρόνια που πέρασαν από τότε, έχει συσσωρευθεί ένα λάθος 5 περίπου ημερών από τις παρούσες ημερομηνίες. Γιατί δεν χρησιμοποιούνται σύγχρονες αστρονομικές μέθοδοι για τον σκοπό αυτόν; Το πρόβλημα είναι μαθηματικό και προφανώς όχι θρησκευτικό. Πού σκοντάφτει το θέμα; Απάντηση δεν υπάρχει. Μια βραδιά με είχε επισκεφτεί φίλος ιεράρχης στο Αστεροσκοπείο της Πεντέλης. Μεταξύ άλλων, συζητούσαμε την ημερομηνία του Πάσχα. Εκείνη την βραδιά, ο πίνακας του Μέτωνα έδιδε πανσέληνο, αλλά πανσέληνος δεν υπήρχε. Τον ρώτησα, «βλέπεις να έχουμε πανσέληνο;». Χαριτολογώντας, μου απάντησε, «πρόβλημά της που δεν ήλθε»!

Το δεύτερο πρόβλημα είναι η αμφισβήτηση των αστρονομικών στοιχείων, σχετικά με την ημερομηνία της ισημερίας. Οι αστρονόμοι δίνουν την ακριβή ημερομηνία και ώρα που ο ήλιος περνά τον ισημερινό (ισημερία). Χριστιανικές εκκλησίες όμως δεν συμφωνούν, παρ’ όλο που το θέμα δεν είναι θρησκευτικό. Προφανώς υπάρχουν κάποιοι λόγοι που τους κάνουν να εθελοτυφλούν.

Οι λόγοι ανάγονται και εδώ στο μακρινό παρελθόν. Ο Ίππαρχος ανακάλυψε το 125 π.Χ. ότι το φαινόμενο της ισημερίας απομακρυνόταν με την πάροδο του χρόνου από την αντίστοιχη ημερομηνία (μετάπτωση των ισημεριών). Μετά από εκατοντάδες χρόνια, οι Βυζαντινοί λόγιοι πρότειναν την επαναφορά της ημερομηνίας σε σύμπτωση με το φαινόμενο. Το αίτημα δεν έγινε δεκτό, για να αποφευχθεί αναστάτωση στον λαό. Η πρόταση αυτή πραγματοποιήθηκε πολλά χρόνια αργότερα από τον Ιταλό αστρονόμο Λίλιο και έγινε δεκτή από τον Πάπα Γρηγόριο τον 13ο το 1582 μ.Χ. Την εποχή εκείνη, η ημερομηνία της ισημερίας είχε απομακρυνθεί 13 ημέρες από το φυσικό φαινόμενο της ισημερίας προς το καλοκαίρι. Έτσι, η 21η Μαρτίου μετεφέρθηκε 13 ημέρες νωρίτερα για να ταυτιστεί με την ισημερία. Επίσης, έγινε μία αλλαγή του κανόνα των δίσεκτων ετών για την μελλοντική διόρθωση του λάθους. Εκτός αυτής της διόρθωσης, που γίνεται κάθε 100 περίπου χρόνια, συνεχίζει να ισχύει το παλιό ημερολόγιο. Και όμως, το αστρονομικό αυτό θέμα έλαβε θρησκευτικές διαστάσεις. Αιτία η ανακοίνωσή του πρώτα από τον Πάπα, σε μια εποχή που η διαμάχη μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας ήταν στο χειρότερο επίπεδο. Πολλοί δικαιολογούν την απόρριψη του Νέου Ημερολογίου από την Ανατολική Εκκλησία για να μη θεωρηθεί ότι αποδέχονται το «πρωτείο» του Πάπα. Νομίζω ότι αν η ανακοίνωση γινόταν από την Ανατολική Εκκλησία, δεν θα υπήρχε πρόβλημα με τους Ορθοδόξους. Το πρόβλημα θα υπήρχε με τους Καθολικούς. Πολλοί γνωρίζουμε ότι υπήρχαν και υπάρχουν άλλα σοβαρότερα θρησκευτικά θέματα και κυρίως δογματικά που απασχολούν την Χριστιανική Εκκλησία.

Η Ελληνική Εκκλησία διατήρησε το λανθασμένο παλιό ημερολόγιο για τις γιορτές του Πάσχα. Προσπαθώντας να αποφύγει έτσι το εμφανιζόμενο σχίσμα των «Παλαιοημερολογιτών ή Γνήσιων Χριστιανών», κάτι που δεν το απέφυγε τελικά.

Αποτέλεσμα, να μην εφαρμόζεται η απόφαση της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου γιατί χρησιμοποιούνται αριθμητικά δεδομένα των προ Χριστιανικών χρόνων (125 και 432 π.Χ.).

Τελειώνω με την άποψη ότι και αυτή η ανωμαλία της γιορτής του Πάσχα οφείλεται στον διαχρονικό θρησκευτικό εγωισμό και φανατισμό που καλύπτει οικονομικές και κυρίως πολιτικές επιδιώξεις όπως εμφανίζονται στην μακρόχρονη εκκλησιαστική ιστορία.

Αυτήν την χρονιά, το 2025, συμπίπτει το ορθόδοξο με το καθολικό Πάσχα στις 20 Απριλίου. Αυτό οφείλεται σε συσσωρευμένα λάθη της ημερομηνίας εορτασμού του Ορθοδόξου Πάσχα, που αφορούν την ημερομηνία της πανσελήνου και του εφαρμοζόμενου παλαιού ημερολογίου. Ανάλογες περιπτώσεις αναμένονται και για τα έτη 2028 (16 Απριλίου), 2031 (13 Απριλίου) και ακολουθούν και κάποιες άλλες χρονιές χωρίς να προσδιορίζονται από κάποια περιοδικότητα.

Ελπίζω να καταλήξουν σε συμφωνία οι δύο Εκκλησίες για τον σύγχρονο εορτασμό του Πάσχα και να σταματήσει αυτός ο διαχωρισμός που δεν είναι θρησκευτικό θέμα αλλά καθαρά Αστρονομικό, όπως το καθόρισαν οι πατέρες της Εκκλησίας μας.

Εύχομαι να γιορτάσουμε και πάλι το Πάσχα, όπως ξέρουμε, με τη σκέψη μας στο γεγονός της Ανάστασης, μακριά από τις εκκλησιαστικές και θεολογικές αντιδικίες, τα αστρονομικά ημερολόγια και οτιδήποτε μπορεί να μας απομακρύνει από ένα χαρούμενο «Καλό Πάσχα».

Όλα συγχωρούνται αυτή την ημέρα. «…Νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες ευφράνθητε σήμερον…» ψάλλομε στις εκκλησίες.

Καλό Πάσχα!

Γράφει ο Γρηγόρης Αντωνακόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Αστρονομίας Πανεπιστημίου Πατρών