Η διάλεκτος «Ρωμέικα»

Μία απομονωμένη κοινότητα κοντά στην ακτή τής Μαύρης Θάλασσας, σε μιαν απομακρυσμένη περιοχή στην Βορειοανατολική Τουρκία, ανακαλύφθηκε πρόσφατα ότι μιλά μιαν ελληνική διάλεκτο, η οποία είναι ασυνήθιστα όμοια με την γλώσσα των Αρχαίων Ελλήνων!

Η κοινότητα ζει σε ένα σύμπλεγμα χωριών κοντά στην Τραπεζούντα, την πάλαι ποτέ πρωτεύουσα τού ελληνικού Πόντου. Περίπου 5.000 άνθρωποι μιλούν την συγκεκριμένη διάλεκτο, για την οποίαν οι γλωσσολόγοι πιστεύουν ότι είναι η πλησιέστερη ζωντανή γλώσσα στα Αρχαία Ελληνικά και προσφέρει μιαν πρωτοφανή οπτική γωνία τής γλώσσας των προγόνων μας και πώς αυτή εξελίχθηκε…
Οι γλωσσολόγοι διαπίστωσαν ότι η διάλεκτος (Romeyka), μια παραλλαγή των ποντιακών ελληνικών, έχει δομικές ομοιότητες με τα αρχαία ελληνικά, οι οποίες όμως δεν παρατηρούνται πλέον στα νέα ελληνικά. Το λεξιλόγιο τής Romeyka έχει επίσης πολλούς παραλληλισμούς με την αρχαία γλώσσα.
Μελέτες τής γραμματικής της έδειξαν ότι μοιράζεται έναν εντυπωσιακό αριθμό ομοιοτήτων με την ελληνιστική κοινή, η οποία ομιλείτο κατά την ελληνική επιρροή σε όλη την Μικρά Ασία μεταξύ 4ου π.Χ. και 4ου μ.Χ. αιώνα. Επομένως πρόκειται για μιαν απευθείας εξέλιξη τής αττικής διαλέκτου.
Η Δρ. Ιωάννα Σιταρίδου, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο τού Κέμπριτζ σημειώνει: «Τα Romeyka διατηρούν έναν εντυπωσιακό αριθμό γραμματικών γνωρισμάτων, τα οποία προσθέτουν ένα αρχαίο ελληνικό άρωμα στην δομή τής διαλέκτου. Τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν εξαφανισθεί τελείως από άλλες μοντέρνες παραλλαγές τής σύγχρονης ελληνικής γλώσσας.
Και επεξηγεί: «Η χρήση τού απαρεμφάτου έχει χαθεί σε όλες τις άλλες γνωστές ελληνικές διαλέκτους σήμερα. Λ.χ. οι ομιλητές των νέων ελληνικών θα έλεγαν «δεν μπορούσα να πάω» αντί «δεν μπορούσα πηγαίνειν». Αλλά στα Romeyka, όχι μόνο διατηρείται το απαρέμφατο, αλλά συναντάμε ιδιόρρυθμες απαρεμφατικές δομές οι οποίες δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ, παρά μόνο στις λατινικές γλώσσες».
Οι χωρικοί που μιλούν Romeyka – η οποία δεν έχει γραπτή μορφή – παρουσιάζουν πολλά σημάδια γεωγραφικής και πολιτισμικής απομόνωσης. Σπανίως παντρεύονται εκτός τής κοινότητάς τους και παίζουν την παραδοσιακή τους μουσική με ένα ειδικό όργανο, την λύρα. Η Δρ. Σιταρίδου αναφέρει: «Γνωρίζω μόνο έναν άντρα που παντρεύτηκε εκτός του χωριού του. Η μουσική είναι χαρακτηριστική και δεν μπορεί να μπερδευτεί με τίποτα άλλο. Είναι πραγματικά μοναδική για τους ομιλητές τής Romeyka».
Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι οι σημερινοί ομιλητές τής Romeyka είναι άμεσοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων που έζησαν στην ακτή τής Μαύρης Θάλασσας για χιλιάδες χρόνια, ίσως από τον 6ο ή 7ο αιώνα π.Χ., όταν η περιοχή κατοικήθηκε για πρώτη φορά. Αλλά είναι επίσης πιθανό να είναι οι απόγονοι γηγενών πληθυσμών ή μιας φυλής μεταναστών, οι οποίοι ενθαρρύνθηκαν ή αναγκάστηκαν να μιλήσουν την γλώσσα των αρχαίων Ελλήνων εποίκων. Λόγω τής γεωγραφικής και πολιτισμικής τους απομόνωσης, διατήρησαν την γλώσσα τους καθ’ όλη την διάρκεια τής βυζαντινής περιόδου και τής τουρκοκρατίας, μαζί με τον υπόλοιπο ποντιακό ελληνισμό τής ευρύτερης περιοχής.
Βεβαίως σήμερα οι ομιλητές τής Romeyka είναι μουσουλμάνοι, που τους επιτράπηκε να παραμείνουν στην Τουρκία το 1923, με την συνθήκη τής Λωζάννης και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Εύλογα τα συνεχή κύματα μετανάστευσης, η κυρίαρχη επιρροή τής τουρκικής πλειοψηφίας και η απόλυτη απουσία τής Romeyka από την κοινή γνώμη τής χώρας, την έχουν τοποθετήσει στην παγκόσμια λίστα των υπό εξαφάνιση γλωσσών.