Με γεωλογική «θωράκιση» η Πάτρα-Πρόσω ολοταχώς για «Master Plan αντιπλημμυρικών έργων» στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος

Της Τέτας Γιαννάρου

Ο Καθηγητής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, Ιωάννης Κουκουβέλας αναλύει στην «Γ» τους λόγους των τραγικών καταστροφών σε Θεσσαλία και Μαγνησία, εκτιμά τι αναμένεται στην Πάτρα σε ανάλογα φαινόμενα, ενώ ο αντιπρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών/Διευθυντής του Εργαστηρίου Υδραυλικής Μηχανικής Αθανάσιος Δήμας, εξηγεί τι οδηγεί στην εκτίμηση του κινδύνου πλημμύρας και δηλώνει ότι το Εργαστήριο Υδραυλικής Μηχανικής κατάρτισε και παρέδωσε (Ιούλιο 2023) στην Περιφέρεια ΔΕ ψηφιακή βάση δεδομένων με όλα τα κρίσιμα σημεία πλημμυρικών επιπτώσεων, ώστε να υπάρχει πλήρης, ακριβής και εύχρηστη αποτύπωση των κρίσιμων περιοχών.

Ι. Κουκουβέλας: «Ευνοούν οι προδιαγραφές την Πάτρα, αλλά…»

Ο κ. Κουκουβέλας αναλύοντας το φαινόμενο της Θεσσαλίας, τονίζει στη «Γ»: «Η περίπτωση της Θεσσαλίας ήταν ακραία όσον αφορά τα καιρικά φαινόμενα που την έπληξαν, δηλαδή τα ύψη βροχής που ήταν πρωτοφανή. Πρέπει να υπογραμμισθεί ότι η λεκάνη από την οποία απορρέει ο Πηνειός ποταμός είναι μεγάλη σε έκταση και σ’ αυτή συνενώνονται πολλοί παραπόταμοι, που ξεκινάνε από τους πρόποδες της Πίνδου, τα Καμβούνια Όρη και την Όθρυ. Ο κάμπος της Θεσσαλίας είναι μια λεκάνη που είναι κλεισμένη γύρω γύρω από βουνά. Άρα όταν δεχθεί ακραία ύψη βροχής και ραγδαιότητας οι όγκοι του νερού που θα αποστραγγισθούν από τον Πηνειό είναι μεγάλοι. Στην περίπτωση της Λάρισας ήταν αναμενόμενο να προκύψουν προβλήματα, που ευτυχώς σταδιακά εκτονώνονται.

Σημαντικό είναι επίσης ότι σε μεγάλα τμήματα στον κάμπο της Θεσσαλίας υπάρχουν αργιλικά εδάφη τα οποία δεν βοηθούν την κατείσδυση δηλαδή την απορρόφηση του νερού στο υπέδαφος. Επίσης μεγάλο τμήμα της Θεσσαλίας στο πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν ήταν πυθμένας λιμνών. Η Λάρισα είχε ιστορικό πλημμυρών. Η διαφορά στην παρούσα φάση είναι ο απίστευτος όγκος νερού που δέχτηκε ο Πηνειός και προκάλεσε αυτή την τραγική κατάσταση. Με βάση τους συγκεκριμένους μορφολογικούς παράγοντες και τον Πηνειό που έχει 2 εξόδους, η μία περνάει από τον κάμπο της Καρδίτσας και των Τρικάλων στον κάμπο της Λάρισας, και τα στενά των Τεμπών. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να πλημμυρίζουν διαδοχικά τα Τρίκαλα και η Καρδίτσα και μετά η Λάρισα και τέλος οι περιοχές στα χωριά Κουλούρα, Στόμιο στις εκβολές του Πηνειού. Αυτή η διαδοχή πλημμυρικών γεγονότων είναι αναπόφευκτη, το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση εξαρτάται από τον όγκο του νερού που απορρέει. Το πρόβλημα τώρα είναι η αποκατάσταση της περιοχής. Πρόκειται για ένα σύνθετο φαινόμενο, όπου η πολιτεία πρέπει να είναι αρωγός για να ανακάμψει η κοινωνία και η οικονομία των πληγεισών περιοχών».

Σε σχέση με τον Βόλο και τα χωριά του Πηλίου ο Καθηγητής Κουκουβέλας εξηγεί τους λόγους της τραγικής κατάστασης: Η περιοχή και εδώ δέχθηκε μεγάλο ύψος βροχής, οι υπάρχοντες χείμαρροι προκάλεσαν μετακίνηση μεγάλων ποσοτήτων φερτών υλικών που κατέστρεψαν σε μεγάλο βαθμό το οδικό δίκτυο και δημιούργησαν προβλήματα στον Βόλο, στην Πορταριά, και σε πολλά χωριά. Η γεωλογία έπαιξε και εδώ το ρόλο της διαφορετικά από ό,τι στην πεδιάδα της Θεσσαλίας. Τα πετρώματα του Πηλίου έχουν μικρή κατείσδυση, δεν απορροφούν δηλαδή το νερό γιατί είναι σχιστολιθικά και η απορροή είναι πάρα πολύ μεγάλη. Η πλημμυρική παροχή με ύψος βροχόπτωσης που ξεπερνούσε τα 700 χιλ. εξηγεί τις βλάβες που προκλήθηκαν. Στη Ζαγορά π.χ. σε δυο μέρες το ύψος νερού ήταν 750 χιλιοστά, νούμερο που αντιστοιχεί σε μια ετήσια βροχόπτωση και είναι 6 φορές πάνω από κάθε φυσιολογική εκτίμηση».

ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ

Αναφερόμενος στην Πάτρα ο Καθηγητής Γεωλογίας επισημαίνει ότι σε γενικές γραμμές δεν υπάρχουν συνθήκες αντίστοιχες με τις πληγείσες περιοχές. «Ναι μεν είμαστε μια πεδινή περιοχή, αλλά δεν έχουμε τόσο μεγάλα ποτάμια. Δεν έχουμε εσωτερικές κοιλάδες. Το να συμβεί ένα τέτοιο γεγονός θεωρώ ότι δεν είναι πιθανό.

Οι πλημμύρες που δυνητικά μπορούν να εκδηλωθούν θα είναι τοπικές και μικρής έκτασης. Επίσης, πέρα από τις μορφολογικές συνθήκες είναι διαφορετικές οι γεωλογικές συνθήκες. Στην περιοχή των Πατρών απορροφάται σε μεγαλύτερο ποσοστό το νερό, υπάρχει εξάτμιση, και η απορροή φθάνει γρήγορα στον υδάτινο αποδέκτη του Πατραϊκού. Δηλαδή ο Πείρος δεν περνάει μέσα από κάποια κοιλάδα, όπως στα Τέμπη και δεν υπάρχει έντονο ανάγλυφο όπως στον Βόλο, το οποίο όταν έχεις τόσο μεγάλο ύψος βροχής, δημιουργεί προβλήματα. Σημαντικό ρόλο παίζει και η σύσταση των πετρωμάτων. Έχουμε διαφορετικού τύπου πετρώματα που λειτουργούν σαν σφουγγάρι.

Στον Παναχαϊκό τα πετρώματα είναι ασβεστολιθικά με μεγάλη απορροφητικότητα εν αντιθέσει με το Πήλιο που είναι σχιστολιθικά. Ο πολεοδομικός ιστός της Πάτρας δεν έχει τεράστια διαφορά με της Λάρισας. Υπάρχουν πολυώροφα κτίρια θεμελιωμένα με παρόμοιους όρους δόμησης, ενδεχομένως καλύτερους στην περιοχή μας λόγω σεισμικότητας της περιοχής. Οι κρίσιμες υποδομές αφορούν γέφυρες, δρόμους, ρέματα και εξαρτάται πότε κατασκευάστηκαν, πώς συντηρούνται και τι βλάβες έχουν υποστεί στη διάρκεια της χρήσης τους. Άρα θα πρέπει να ενεργοποιηθεί ο κρατικός μηχανισμός και η ΠΔΕ ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι για ακραία φαινόμενα. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει, παρά τη μορφολογία, τη σύσταση του εδάφους και την πολεοδομική σύνθεση της πόλης, αν πέσουν 400 χιλιοστά νερού, σε μια μέρα».

Α. Δήμας: «Άμεση επικαιροποίηση στα σχέδια»

Ο κ. Δήμας θεωρεί ότι χρειάζεται άμεση επικαιροποίηση στα σχέδια διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας, στην Πάτρα και την ευρύτερη περιφέρεια, τονίζοντας:

« Για να απαντηθεί το ερώτημά σας, απαιτείται εκτενής υδρολογική – υδραυλική προσομοίωση των λεκανών απορροής και του υδρογραφικού δικτύου της ευρύτερης περιοχής του Δήμου Πατρέων, χρήσει υπολογιστικών ομοιωμάτων. Οι αρμόδιες υπηρεσίες της Κεντρικής Κυβέρνησης, των Περιφερειών και των Δήμων έχουν στη διάθεσή τους τα «Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας» (https://floods.ypeka.gr/) όπου, μεταξύ άλλων, αποτυπώνονται στους «Χάρτες Επικινδυνότητας Πλημμύρας» οι ζώνες κατάκλυσης από ακραίες βροχοπτώσεις με περίοδο επαναφοράς 50, 100 και 1000 ετών, αλλά και από ανύψωση της στάθμης της θάλασσας».

Στο ερώτημα εάν υπάρχουν μελέτες που έχουν εντοπίσει και υποδείξει τα σημεία επικινδυνότητας και ποια είναι αυτά, απάντησε: «Οι «Χάρτες Κινδύνων Πλημμύρας» από ακραίες βροχοπτώσεις με περίοδο επαναφοράς 50, 100 και 1.000 ετών, αλλά και από ανύψωση της στάθμης της θάλασσας, για τις περιοχές της ΠΔΕ περιλαμβάνονται στις αναλυτικές μελέτες που έχουν καταρτιστεί για τα Υδατικά Διαμερίσματα «Δυτική Πελοπόννησος (EL01)» για την Ηλεία, «Βόρεια Πελοπόννησος (EL02)» για την Αχαΐα, και «Δυτική Στερεά Ελλάδα (EL04)» για την Αιτωλοακαρνανία. Επισημαίνεται ότι τα ανωτέρω αναφερθέντα «Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας» έχουν εγκριθεί από το 2018, ενώ αυτήν την περίοδο προχωρά με γοργούς ρυθμούς η επικαιροποίησή τους με αναμενόμενη ημερομηνία ολοκλήρωσης το 2024. Επιπρόσθετα, το αρμόδιο Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών θα πρέπει να καταρτίσει «Master Plan Αντιπλημμυρικών Έργων» για όλες τις περιοχές της χώρας συμπεριλαμβανομένων αυτών της ΠΔΕ.

Στα πλαίσια προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Πανεπιστημίου Πατρών και της ΠΔΕ, το Εργαστήριο Υδραυλικής Μηχανικής κατάρτισε και παρέδωσε (Ιούλιος 2023) στην ΠΔΕ ψηφιακή βάση δεδομένων με όλα τα κρίσιμα σημεία (οικιστικές περιοχές, νοσοκομεία, σχολεία, πανεπιστήμια, τεχνικά έργα, εγκαταστάσεις υποδομών, θερμοκήπια, κτηνοτροφικές μονάδες, αρχαιολογικοί και πολιτιστικοί χώροι, προστατευόμενες περιοχές, κ.λπ.), όσον αφορά πιθανές πλημμυρικές επιπτώσεις, ώστε όταν ανατεθεί η εκπόνηση του «Master Plan Αντιπλημμυρικών Έργων» για την ΠΔΕ να υπάρχει πλήρης, ακριβής και εύχρηστη αποτύπωση των κρίσιμων περιοχών.  Οι ενδεδειγμένες ενέργειες που πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή για την θωράκιση των σημείων που δυνητικά απειλούνται στην περίπτωση ακραίων φαινόμενων, περιέχονται αναλυτικά στα σχέδια που έχουν κατατεθεί στην Περιφέρεια».