Η καθιέρωση τού εορτασμού των Τριών Ιεραρχών και τα διαχρονικά παιδαγωγικά μηνύματά τους

Μνήμη των Τριών Ιεραρχών μεθαύριο και γιορτάζει λαμπρά η Ελληνική Παιδεία. Δικαίως θεωρούνται ως θεμελιωτές τού νεώτερου ελληνικού πολιτισμού και μάλιστα πάνω σε δύο φαινομενικά αντίρροπες συνιστώσες, την χριστιανική πίστη και το ελληνικό πνεύμα!

Γι’ αυτό η Εκκλησία και τους τρεις, Βασίλειον τον Μέγαν, Γρηγόριον τον Θεολόγον και Ιωάννην τον Χρυσόστομον, τους συνεορτάζει από κοινού, την 30ή Ιανουαρίου.

Πράγματι! Οι τρεις μέγιστοι Πατέρες διέπρεψαν σε όλους τους τομείς τής πνευματικής και κοινωνικής ζωής και έγιναν υποδείγματα πνευματικότητας και κοινωνικής προσφοράς. Κατ’ εξοχήν όμως διεκρίθησαν ως μυσταγωγοί των χριστιανικών δογμάτων, αλλά και ως ανυπέρβλητα παραδείγματα φιλοσοφικής γνώσης και παιδείας, ως ανεπανάληπτοι παιδαγωγοί και μεγάλοι διδάσκαλοι τής Οικουμένης, οι κατ’ εξοχήν εκπρόσωποι και θεμελιωτές τού Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού.

Αγάπησαν οι Τρεις Ιεράρχες τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και διεκήρυξαν ότι η μελέτη και η σπουδή τους πρέπει να είναι η βάση τής υψηλότερης χριστιανικής εκπαίδευσης. Άνδρες φιλελευθέρων αρχών, προσελκύσθησαν από την γοητεία τής κλασικής φιλοσοφίας και λογοτεχνίας και για να τελειοποιηθούν οι δύο εξ αυτών, ο Βασίλειος και ο Γρηγόριος, έφθασαν ακόμη και μέχρι την Αθήνα! Τα συγγράμματά τους είναι μνημειώδη, γεμάτα από χωρία των κλασικών συγγραφέων και των φιλοσόφων. Σε αυτά συνδυάζονται κατά τρόπο αρμονικό, το πνεύμα τής ελληνικής παιδείας και η χάρη τού αττικού λόγου με τα διδάγματα τής χριστιανικής διδασκαλίας.

Αλλά και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, που παραμένει ανυπέρβλητος, διότι από τους Πατέρες τής Εκκλησίας άσκησε βαθύτατη επίδραση ως θεολόγος, ως ρήτορας και ερμηνευτής των Γραφών, είχε σπουδάσει φιλοσοφία και ρητορική και υπήρξε μαθητής τού φιλοσόφου Ανδραγαθίου και τού περίφημου ρήτορος Λιβανίου. Τα έργα του απέβησαν κλασικό ανάγνωσμα, γεγονός το οποίο εξηγείται όχι μόνον από το θείο περιεχόμενό τους, αλλά και από την υπέροχη ελληνοπρεπή μορφή τους.

Εδώ ακριβώς έγκειται η μορφωτική δύναμη και το μεγαλείο τής κλασικής αρχαιότητος, προς την οποίαν έστρεψαν το ενδιαφέρον τους οι μεγάλοι αυτοί Πατέρες, οι οποίοι την συνέζευξαν αρμονικά με την διδασκαλία τής Καινής Διαθήκης, ως οι γνησιότεροι εκπρόσωποι τής «παλιντόνου αρμονίας», δηλαδή τής εξισορρόπησης τού Χριστιανισμού με το Ελληνικό πνεύμα, τής θείας με την θύραθεν σοφία. Τα κλασικά γράμματα είναι κάτι περισσότερο από λογοτεχνικά, είναι προπάντων «εγχειρίδια ζωής». Οι Έλληνες υπήρξαν ο πρώτος λαός ο οποίος έθεσε το ερώτημα: Ποιος είναι ο ορθός τρόπος ζωής για τον άνθρωπο; Και έδωκε την καλύτερη απάντηση. Βαθύτερα επομένως εξεταζόμενος ο Ελληνισμός, εμφανίζεται ως προπαρασκευαστική μετάβαση στον Χριστιανισμό.

Έτσι, από πολλών ετών, η εορτή των Τριών Ιεραρχών συνεδέθη αρρήκτως με τα ελληνικά γράμματα και καθιερώθηκε ως η κατ’ εξοχήν εορτή τής Παιδείας, προκειμένου να δηλωθεί ακριβώς ο πρωταγωνιστικός ρόλος τους στην θεμελίωση τού Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού.

Εν αρχή εισήχθη στα μέσα τού 11ου αιώνα από τον λόγιο Μητροπολίτη Ευχαΐτων Ιωάννη τον Μαυρόποδα, επί Αυτοκράτορος Κωνσταντίνου Θ’ τού Μονομάχου και καθιερώθηκε επί τού διαδόχου του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού, περί το 1100 μ.Χ. Μέχρι τότε οι Τρεις Πατέρες εορτάζονταν ξεχωριστά, όπως εξ άλλου συμβαίνει και σήμερα. Σε αυτές τις εορτές προστίθεται και η 30ή Ιανουαρίου, κατά την οποία αποδίδεται τιμή και στους Τρεις Ιεράρχες μαζί.

Τούτο συνέβη, γιατί την εποχή εκείνη οι Βυζαντινοί πρόγονοί μας έριζαν σχετικώς με το ποιός από τους Τρεις Ιεράρχες ήταν σπουδαιότερος! Είναι εντυπωσιακό ότι επρόκειτο για μιαν γενικευμένη αψιμαχία που απασχολούσε το σύνολο τού ελληνικού πληθυσμού τής Αυτοκρατορίας, γεγονός που δείχνει ότι τότε ο λαός είχε ιδιαίτερα πνευματικά ενδιαφέροντα και τέτοιο ευαίσθητο κριτήριο, ώστε χωρίστηκε σε «Βασιλείτες», «Ιωαννίτες» και «Γρηγορίτες», έφθαναν δε σε σημεία φανατικού διχασμού με έκτροπα και αναταραχές! Σκοπός τού κοινού εορτασμού ήταν να ξεπεραστούν οι έριδες και να παρουσιαστούν οι τρεις εξέχουσες αυτές προσωπικότητες ως κατ’ εξοχήν υπέρμαχοι τού τριαδικού δόγματος, αλλά και ως προστάτες τής Παιδείας.

Μάλιστα η καθιέρωση αυτή γενικεύθηκε την εποχή τής δουλείας στα απανταχού ελληνικά σχολεία. Μετά δε την απελευθέρωση έγινε επίσημη εκ μέρους Πολιτείας και Εκκλησίας, και συγκεκριμένα από το Ακαδημαϊκό Συμβούλιο τού νεοΐδρυτου Οθωνείου Πανεπιστημίου (νυν Εθνικού και Καποδιστριακού) Αθηνών, στις 9 Αυγούστου 1841. Το πρώτον εορτάστηκε δε στις 30 Ιανουαρίου 1842, στον τότε Μητροπολιτικό Ναό τής Αγίας Ειρήνης επί τής οδού Αιόλου, όπου και εκφωνήθηκε ο πρώτος επίσημος λόγος από τον Καθηγητή τής Φιλοσοφικής Σχολής Νεόφυτο Βάμβα. Έκτοτε καθιερώθηκε ο ετήσιος εορτασμός των Ιεραρχών, ενώ παράλληλα η εορτή ετιμάτο και από τα άλλα ανώτερα πνευματικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα τής χώρας, καθώς και από τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Στην εφημερίδα «Φορολογούμενος» των Πατρών (26 Ιανουαρίου 1879), διασώζεται η πληροφορία ότι στην πόλη μας η εορτή των Τριών Ιεραρχών ετελείτο με ιδιαίτερη επισημότητα στον ιερό Ναό Παντανάσσης, όπου και η μεγάλη χρυσότευκτος εικόνα αυτών, δωρεά Γ. Χειμώνα, με την συμμετοχή όλων των σχολείων τής πόλεως. Παράλληλα, με ιδιαίτερη λαμπρότητα τιμούσαν την εορτή και τα Αρσάκεια Σχολεία Πατρών, από την ίδρυσή τους το 1892 και εντεύθεν, στον Μητροπολιτικό Ναό τής Ευαγγελιστρίας, όπου έχει αφιερωθεί από τα εν λόγω σχολεία η εικόνα των Αγίων, έργο τού τότε Καθηγητού των Καλλιτεχνικών και Αγιογράφου Ανδρέου Πρέσσα.