Με τη λέξη Ευαγγελισμός αναφερόμαστε στη χαρμόσυνη είδηση για τον Χριστιανισμό, της επικείμενης γέννησης του Ιησού Χριστού, που δόθηκε από τον αρχάγγελο Γαβριήλ προς τη Μαριάμ. Επίσης, με τον ίδιο όρο αναφερόμαστε στην εκκλησιαστική θεομητορική εορτή που τελείται την 25η Μαρτίου προς ανάμνηση του γεγονότος αυτού.Δεσποτικοθεομητορική εορτή η σημερινή όπως αναφέρει το Αθηναϊκό Πρακτορείο, καθότι αναφέρεται στον Δεσπότη Χριστό, ο οποίος συνελήφθη στη γαστέρα της Θεοτόκου, και θεομητορική επειδή αναφέρεται στο πρόσωπο εκείνο που συνετέλεσε στη σύλληψη και την ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού, δηλαδή την Παναγία. «Χαίρε ότι υπάρχεις βασιλέως καθέδρα, χαίρε ότι βαστάζεις τον βαστάζοντα πάντα», υμνείται στην ακολουθία των Χαιρετισμών της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Μεγάλη και σπουδαία η θέση της Θεοτόκου Μαρίας στην Εκκλησία, ακριβώς γιατί ήταν το πρόσωπο εκείνο που έδωσε σάρκα στον Χριστό, που έδωσε στον Λόγο του Θεού την ανθρώπινη φύση. Όπως έχει επισημάνει σε γραπτά του κείμενα ο μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιερόθεος, ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου είναι η αρχή όλων των Δεσποτικών εορτών. Στο απολυτίκιο της εορτής ψάλλουμε «σήμερον της σωτηρίας ημών το κεφάλαιον και του απ’ αιώνος μυστηρίου η φανέρωσις…». Το περιεχόμενο της εορτής αναφέρεται στο γεγονός κατά το οποίο ο αρχάγγελος Γαβριήλ -ο άγγελος εκείνος με τον οποίο συνδέονται όλα τα γεγονότα που έχουν σχέση με την ενανθρώπηση του Χριστού- επισκέφθηκε με εντολή του Θεού την Παναγία και την πληροφόρησε ότι έφθασε ο καιρός της σαρκώσεως του Λόγου του Θεού, και ότι αυτή θα γίνη η μητέρα Του. (βλ. Λουκά α’, 26-56).
Εξάλλου, όπως έχει τονίσει ο σεβασμιώτατος, η λέξη «ευαγγελισμός» αποτελείται από δύο επιμέρους λέξεις, ήτοι ευ και αγγελία, και δηλώνει την καλή είδηση, την καλή αγγελία. Πρόκειται για την πληροφορία που δόθηκε διά του αρχαγγέλου ότι ο Λόγος του Θεού θα ενανθρωπήση για τη σωτηρία του ανθρώπου. Ουσιαστικά πρόκειται για την εκπλήρωση της υποσχέσεως του Θεού, που δόθηκε μετά την πτώση του Αδάμ και της Εύας (βλ. Γεν. γ’, 15), η οποία λέγεται πρωτευαγγέλιο. Γι’ αυτό, η πληροφορία της ενανθρωπήσεως του Λόγου του Θεού είναι η μεγαλύτερη είδηση στην ιστορία.
«Χαίρε, κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σού, ευλογημένη συ εν γυναιξίν» (Λουκ. α’, 28-29), της είπε ο αρχάγγελος Γαβριήλ που την αποκάλεσε «κεχαριτωμένη» και «ευλογημένη», αφού ο Θεός είναι μαζί της.
Μάλιστα, το εκκλησιαστικό γεγονός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου αναφέρεται και στο Κοράνιο, το ιερό βιβλίο των Μουσουλμάνων (19:16-22). Σαφείς μαρτυρίες περί της έναρξης του εορτασμού του ευαγγελισμού της ενσάρκωσης του Ιησού δεν υπάρχουν. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι καθιερώθηκε να εορτάζεται στις 25 Μαρτίου κατά τα χρόνια που είχε πλέον καθιερωθεί ο εορτασμός των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου, δηλαδή περί τον 4ο αι.
Θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες γιορτές, γι’ αυτό επιβάλλεται αποχή από κάθε εργασία. Λέγεται, χαρακτηριστικά, ότι ακόμη και τα χελιδόνια, που αρχίζουν να επιστρέφουν, σήμερα σταματούν να χτίζουν την φωλιά τους. Παλαιότερα, πιστευόταν ότι το βράδυ της παραμονής του Ευαγγελισμού ανοίγουν οι ουρανοί και ό,τι προλάβεις να ζητήσεις τη στιγμή εκείνη θα το αποκτήσεις. Γι’ αυτό έλεγαν ότι όποιος γεννιέται την ημέρα αυτή είναι τυχερός σε όλη τη ζωή. Την ίδια, επίσης, βραδιά τα δέντρα χαμηλώνουν και προσκυνούν τη γη, το φαινόμενο όμως το βλέπουν μόνον οι δίκαιοι.
«Η στιγμή που ο Λόγος έγινε σάρκα και κατοίκησε ανάμεσά μας…», «Και ο Λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν», κατά τον ευαγγελιστή Ιωάννη, επηρέασε πολλούς και σημαντικούς εικαστικούς καλλιτέχνες, όπως οι Ντούτσιο, Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Πάολο Ντε Ματέις, Καραβάτζιο, Μποτιτσέλι, Τζιότο, Ρούμπενς, Ελ Γκρέκο (Δομήνικος Θεοτοκόπουλος) και Ντονατέλο.
Ωστόσο, ο δικός μας ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης τη «ζωγράφισε» με λόγια, σε απόσπασμα από το «Εικοστή πέμπτη Μαρτίου Ευαγγελισμός – Ελληνισμός»: «Μεμιάς ανοίγει ο ουρανός τα σύγνεφα μεριάζουν, οι κόσμοι εμείνανε βουβοί, παράλυτοι, κοιτάζουν. Μια φλόγ’ αστράφτει… ακούονται ψαλμοί και μελωδία… Πετάει έν’ άστρο… σταματά εμπρός εις τη Μαρία… “Χαίρε, της λέει, αειπάρθενε, ευλογημένη, χαίρε! Ο Κύριός μου είναι με σε. Χαίρε, Μαρία, χαίρε!”».
Ήθη, έθιμα και παραδόσεις
Το έδεσμα της ημέρας είναι ο μπακαλιάρος (βακαλάος) με ή χωρίς σκορδαλιά. Ο παστός μπακαλιάρος που καταναλώνουμε, εμφανίστηκε στο ελληνικό τραπέζι περί τον 15ο αι. και με την πάροδο του χρόνου καθιερώθηκε ως το πιάτο της εορτής του Ευαγγελισμού. Με εξαίρεση τα νησιά, όπου υπήρχε πάντα φρέσκο ψάρι, στην υπόλοιπη Ελλάδα ο παστός μπακαλιάρος ήταν η φθηνή και εύκολη λύση. Ιστορικά, εκείνοι που έστελναν στην Ελλάδα μεγάλες ποσότητες μπακαλιάρου ήταν οι Άγγλοι, οι οποίοι τον αντάλλασσαν με σταφίδα.
Καταληκτικά και εν συντομία…«Σήμερον της σωτηρίας ημών το κεφάλαιον και του απ’ αιώνος Μυστηρίου η φανέρωσις. Ο υιός του Θεού υιός της Παρθένου γίνεται και Γαβριήλ την χάριν ευαγγελίζεται. Διό και ημείς συν αυτώ τη Θεοτόκω βοήσωμεν: Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου».
