Οι τρόποι χαιρετισμού, τα φιλιά και οι πανδημίες-Άραγε θα επιστρέψει η χειραψία;

Ο κορωνοϊός μεταξύ άλλων, δυόμισι χρόνια τώρα, έχει διαταράξει μια πανάρχαια συνήθεια με ρίζες στην αρχαία Ελλάδα που έχει επικρατήσει σε ολόκληρο τον κόσμο: την χειραψία.

Και ενώ πολλά εκφράζονται με αυτόν τον χαιρετισμό που χρησιμοποιείται «για να σηματοδοτήσει την φιλία, να οριστικοποιήσει μία επιχειρηματική συναλλαγή ή να υποδείξει μία θρησκευτική αφοσίωση». Εμφανίζει παράλληλα και αρνητικές πλευρές, όπως το να ξεσπάσει ή υποδαυλίσει μιαν επιδημία!

Καθώς ο COVID-19 εξαπλωνόταν οι κυβερνήσεις και οι υγειονομικοί προειδοποιούσαν τους πολίτες της να σταματήσουν τα φιλιά και τις χειραψίες, ενώ παντού στον κόσμο οι εμπορικές συμφωνίες κλείνονται με ακουμπήματα των αγκώνων! Αλλά μια παγιωμένη συνήθεια που έρχεται από το βάθος των αιώνων δεν είναι εύκολο να την σταματήσεις…

Μία δημοφιλής θεωρία για την καταγωγή τής χειραψίας είναι ότι ξεκίνησε ως χειρονομία ειρήνης. Έπιανες σφιχτά τα χέρια τού άλλου, για να αποδείξεις ότι δεν φέρεις όπλο και τα κουνούσες για να βεβαιωθείς ότι και ο απέναντί σου δεν είχε κρύψει τίποτα στα μανίκια του. Σε όλο τον αρχαίο κόσμο η χειραψία έχει απεικονιστεί σε αγγεία, ταφόπλακες και πέτρινες πλάκες με σκηνές γάμων, που δείχνουν συμφωνίες με τους θεούς, νεαρούς πολεμιστές που φεύγουν για τον πόλεμο, και τους πρόσφατα νεκρούς που φτάνουν στην επόμενη ζωή. Στην λογοτεχνία την βρίσκεις στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια.

Στην Αμερική η δημοτικότητα τής χειραψίας είναι πολύ πιθανό να προωθήθηκε από τους Χριστιανούς Φίλους τού 18ου αιώνα.

Στην προσπάθειά τους να βρουν μια πιο δημοκρατική μορφή χαιρετισμού, που δεν σχετίζεται με την ιεραρχία και την κοινωνική τάξη των ανθρώπων, υιοθέτησαν την χειραψία, αντί για την υπόκλιση που συνέβαινε μέχρι τότε, ή το βγάλσιμο τού καπέλου.
Ίσως να υπάρχει μια επιστημονική εξήγηση για την δύναμη τής συνήθειας αυτής που άντεξε στον χρόνο. Σε μια μελέτη τού 2015, ερευνητές στο Ισραήλ κατέγραψαν σε βίντεο τις χειραψίες ανάμεσα σε εκατοντάδες αγνώστους και ανακάλυψαν ότι σχεδόν το ένα τέταρτο των συμμετεχόντων, αμέσως μετά, μύριζαν το χέρι τους! Ανέπτυξαν έτσι την θεωρία ότι η χειραψία ίσως ασυναίσθητα να χρησιμοποιείται, για να ανιχνεύσουμε χημικά σημάδια και πιθανούς τρόπους επικοινωνίας, όπως κάνουν και τα ζώα μυρίζοντας το ένα το άλλο.
Σήμερα ένα γρήγορο / «πεταχτό» φιλί στο μάγουλο, γνωστό στα γαλλικά ως “la bise,” είναι επίσης ένας συνήθης χαιρετισμός σε μεγάλο μέρος τού κόσμου. Στο Παρίσι συνήθως δίνουν δύο φιλιά. Στην Προβηγκία χαιρετιούνται με τρία, ενώ στην κοιλάδα τού Λίγηρα δίνουν τέσσερα. Το φιλί στο μάγουλο είναι επίσης συνηθισμένο σε χώρες όπως η Αίγυπτος, όπου εθιμοτυπικά δίνουν τρία φιλιά, καθώς και στην Λατινική Αμερική και στις Φιλιππίνες.
Το φιλί ως χαιρετισμός έχει επίσης πλούσια ιστορία. Ενσωματώθηκε στον πρώιμο Χριστιανισμό και χρησιμοποιήθηκε σε θρησκευτικές τελετές. «Στην Επιστολή του προς Ρωμαίους ο Απόστολος Παύλος συμβούλευε τους πιστούς να χαιρετούν ο ένας τον άλλο με ένα άγιο φιλί», γράφει ο Άντι Σκοτ στο βιβλίο «Ένα φιλί ή δύο: σε αναζήτηση τού τέλειου χαιρετισμού». Τον Μεσαίωνα το φιλί χρησιμοποιείτο ως ένδειξη αφοσίωσης και για να σφραγίσει συμφωνίες, όπως μεταφορές ιδιοκτησιών.
Στη διάρκεια τής φοβερής πανούκλας τού 14ου αιώνα, το φιλί στο μάγουλο σταμάτησε και έπρεπε να περάσουν 400 χρόνια για να αναβιώσει η συνήθεια, μετά την Γαλλική Επανάσταση. Το 2009, το “la bise” σταμάτησε πάλι, προσωρινά, λόγω τής γρίπης των χοίρων. Στο τέλος Φεβρουαρίου τού 2020 ο Υπουργός Υγείας τής Γαλλίας έδωσε συμβουλές στον κόσμο να σταματήσουν τα φιλιά, επειδή αυξάνονταν τα κρούσματα τού κορωνοϊού. «Σας συμβουλεύουμε να μειώσετε τις κοινωνικές επαφές σωματικής φύσης», είπε, «και αυτό περιλαμβάνει και τα γρήγορα φιλιά».
Έκτοτε τα μέτρα έχουν χαλαρώσει και οι χειραψίες, αλλά και τα φιλιά έχουν επανέλθει σε μεγάλο βαθμό. Ο φόβος πάντως δεν έχει εξαλειφθεί ολοσχερώς, αφού η πανδημία επιμένει και όλοι διερωτώμεθα πότε επιτέλους θα αποκατασταθεί πλήρως η κανονικότητα και εν προκειμένω πότε θα επανέλθει άφοβα η χειραψία!…
Κλείνοντας την αναφορά να θυμίσουμε μια μελέτη τού 1929, όπως την καταγράφει το έγκυρο National Geographic, σύμφωνα με την οποία μία νοσοκόμα ονόματι Λέιλα Γκίβεν έγραψε ένα άρθρο στο American Journal of Nursing θρηνώντας για το έθιμο «τού αγγίγματος των δαχτύλων και τού χτυπήματος τής παλάμης» τής νέας γενιάς που είχαν αντικαταστήσει την χειραψία. Προειδοποιούσε ότι τα χέρια είναι «παράγοντες μετάδοσης βακτηριδίων» και παρέθεσε μελέτες που έδειχναν ότι η χειραψία μπορούσε να μεταδώσει εύκολα τα μικρόβια. Ως συμπέρασμα πρότεινε ότι οι Αμερικανοί έπρεπε να υιοθετήσουν την Κινέζικη συνήθεια να πιάνουν και να κουνούν τα δικά τους χέρια όταν χαιρετούν έναν φίλο. «Τουλάχιστον τότε τα βακτήριά μας θα μένουν στο σπίτι μας!», έγραφε.