Εθνική πολιτική ευθύνη και υποχρέωση η στήριξη του Δημόσιου Πανεπιστημίου

Γράφει ο Γιώργος Παναγιωτόπουλος (*)

Η συζήτηση για την αναθεώρηση του άρθρου 16 του συντάγματος εδράζεται στο παρελθόν. Κονδυλοφόροι και δημοσιολογούντες αναλυτές με περίσσια ένταση κατά περιόδους, τροφοδοτούν τη δημόσια επικοινωνία με θέσεις και επιχειρήματα, υπέρ ή μη, της αναγκαιότητας λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων στη χώρα.

Κατά περιόδους δε, έχουμε μεταρρυθμιστικά πλαίσια που «φιλοδοξούν» να βελτιώσουν την ακαδημαϊκή λειτουργία με έμφαση μόνο στο θεσμικό και διοικητικό – λειτουργικό περιβάλλον της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Μάλιστα, η εμφάνιση αυτών των πολιτικών αποφάσεων συμβαίνει πριν ακόμα παραχθεί το όποιο προϊόν της προηγούμενης θεσμικής τροποποίησης. Δηλαδή χωρίς αξιολόγηση και αποτίμηση της αξίας της αρχικής νομοθετικής παρέμβασης, έρχεται μια επόμενη, πολλά υποσχόμενη, νομοθετική πρωτοβουλία και αλλάζει το περιβάλλον λειτουργίας. Μεταρρυθμίζει συνεπώς, ένα ήδη και σε εξέλιξη, μεταρρυθμιζόμενο περιβάλλον. Αφετηρία αυτών είναι η «θέσφατη» ερμηνεία μιας ανάγκης που εκπορεύεται από την κομματικό – πολιτική ανάγνωση και μόνο.
Για την ουσιαστική στήριξη και ενίσχυση του αυτοδιοίκητου, με πόρους για έρευνα, με υποδομές για βελτίωση των συνθηκών μάθησης, για προτεραιότητες ενεργειών στη φοιτητική μέριμνα και για αναγνώριση του εθνικού ρόλου της εκπαίδευσης, ούτε λόγος. Μια ιδιότυπη αιχμαλωσία από την κεντρική εξουσία σε διάρκεια. Κάπως έτσι, αν όχι ακριβώς, πορεύεται η τριτοβάθμια εκπαίδευση στη χώρα. Στηρίζεται όμως στους δασκάλους της, στη δίψα για μάθηση της πλειονότητας των φοιτητών/τριών και στην καθημερινή προσπάθεια όλου του προσωπικού της.
Για την τεχνολογική ανώτατη εκπαίδευση δε θέλω να πιστεύω ότι είμαστε ελάχιστοι που προσπαθούμε να εντάξουμε το επιτακτικό της ανάγκης, στον δημόσιο διάλογο. Κατόπιν της «θεωρητικοποίησης» της ανώτατης εκπαίδευσης το 2019 (κατάργηση ή συγχώνευση – πανεπιστημιοποίηση των ΤΕΙ), το κενό που δημιουργήθηκε αποτελεί δομικό πρόβλημα για την ίδια την εθνική οικονομία. Τα όποια νέα αφηγήματα δεν αποτελούν ουσιώδη πολιτική για την εθνική ευθύνη στήριξης του σημαντικού πυλώνα της τεχνολογικής εκπαίδευσης.
Έλεγα κατά το κοντινό παρελθόν, εγώ και άλλοι βέβαια, ότι δε χρειάζεται μια χιλιάδα, ίσως και περισσότεροι, ένστολων για να αναβαθμιστεί το πανεπιστήμιο, αλλά καθηγητές για να καλύψουν τα κενά στη διαδικασία μάθησης και έρευνας. «Φωνή βοώντος εν τη ερήμω».
Ήρθε και η «ώριμη» ώρα για μια νέα νομοθετική πρωτοβουλία που εξ αντανακλάσεως λέει ότι θα συμβάλλει στην ποιοτική αναβάθμιση του δημόσιου ακαδημαϊκού χώρου με την ίδρυση των λεγόμενων «μη κρατικών – μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων». Ας μου επιτραπεί να πω ότι είναι κάτι που παρομοιάζει δηλαδή με ευαγή και φιλανθρωπικά ιδρύματα.
Το παραπάνω συντελείται εν μέσω μιας συστηματικής εκστρατείας δυσφήμισης του δημόσιου πανεπιστημίου και του έργου που επιτελεί. Ντύνεται δε, με «ιλουστρασιόν περιτύλιγμα» που διεκδικεί την πειθώ της κοινής γνώμης. Κύριο επιχείρημα η επιστροφή των 40000 φοιτητών του εξωτερικού. Είναι όμως έτσι; Όχι.
Αυτό που αποκρύπτεται και αποδομεί το κύριο επιχείρημα είναι ότι, με στοιχεία της Eurostat 2022, περίπου το 5% των Ελλήνων φοιτητών/τριών του εξωτερικού φοιτούν σε προπτυχιακά προγράμματα. Η πλειονότητα αυτών δε, είναι φοιτητές/τριες ιατρικής που δεν κατάφεραν να εισαχθούν στην Ελλάδα και άλλοι σε τμήματα με γνωστικά αντικείμενα που δεν υπάρχουν στη χώρα μας. Οι υπόλοιποι φοιτούν σε μεταπτυχιακά και διδακτορικά προγράμματα σπουδών με πολυπαραγοντική ερμηνεία αυτού, όπως αγορά εργασίας, προοπτική καριέρας κ.ά .
Το άλλο κύριο επιχείρημα, περί μετατροπής της χώρας σε διεθνές εκπαιδευτικό κέντρο, είναι έωλο διότι, αν και λειτουργούν 33 κολέγια – παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων με πλήρη αναγνώριση κι ισοτιμία των επαγγελματικών δικαιωμάτων, δεν κατέστη αυτό δυνατόν να συμβεί. Μην ξεχνάμε εδώ να αναφέρουμε ότι έχει ήδη παραβιαστεί το άρθρο 16 του Συντάγματος με την αποδοχή από το Συμβούλιο της Επικρατείας κανόνων του Ενωσιακού Δικαίου (απόφαση 178/2023 της Ολομέλειας του ΣτΕ, εδραζόμενη στην Συνθήκη της Μπολόνια και στην ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της ευρωπαϊκής οδηγίας 2005/36/ΕΚ με το ΠΔ 38/2010).
Εύκολα μπορεί να καταρρεύσει το αφήγημα των άλλων, ελάσσονος σημασίας, επιχειρημάτων.
Τα αποπροσανατολιστικά διλήμματα που γεννιούνται από την έντεχνη και συστηματική πολιτική επικοινωνία του επικείμενου εγχειρήματος τίθενται ευθέως σε αμφισβήτηση. Ακόμα και οι όροι, κρατικά και μη κρατικά πανεπιστήμια, δεν υφίστανται. Υπάρχουν δημόσια και ιδιωτικά με κάποιες βεβαίως παραλλαγές. Αξίζει εδώ να ερωτηθεί η κυβέρνηση ποιο είναι το ποσοστό των φοιτητών/τριών στην Ευρώπη των 27, που φοιτά σε ιδιωτικά πανεπιστήμια μη χρηματοδοτούμενα από το δημόσιο; Διότι τα υπόλοιπα ιδιωτικά πανεπιστήμια χρηματοδοτούνται, άμεσα ή έμμεσα από το κράτος δηλαδή από τον φορολογούμενο πολίτη. Βλέπε φοιτητικά δάνεια, έμμεσες ή άμεσες υποτροφίες φοίτησης κ.α.
Εν κατακλείδι,
Η Ελλάδα μπορεί να γίνει διεθνής κόμβος ακαδημαϊκών σπουδών εάν η πολιτεία, ώριμα πολιτικά και με πατριωτισμό ευθύνης, δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ειλικρινούς εθνικού διαλόγου με «αντικειμενική αναπλαισίωση» των μέχρι σήμερα πολιτικών στην παιδεία και με βασικό πρόταγμα την ουσιαστική αναβάθμιση του δημόσιου πανεπιστημίου για να ανταποκριθεί επαρκώς στις επιθετικά μεταβαλλόμενες παγκόσμιες συνθήκες. Τότε ίσως, η όποια πολιτική που θα οδηγούσε περαιτέρω στην αύξηση, διότι υπάρχουν, των παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα θα περνούσε στα αζήτητα του κοινωνικού ενδιαφέροντος.
Σήμερα αυτό που προέχει είναι η εθνική ευθύνη για ειλικρινή πολιτική στήριξης και αναβάθμισης του δημοσίου πανεπιστημίου.
Τέλος με κάποιες προτάσεις:
• Άμεση θεσμοθέτηση Ανώτατης Τεχνολογικής Εκπαίδευσης ως έτερος σπόνδυλος της τριτοβάθμιας με διακριτά πεδία που θα απαντούν στα ζητούμενα της νέας εποχής και θα καλύπτουν τον παραγωγικό και αναπτυξιακό προσανατολισμό της χώρας. Ίσως, κατά τον γράφοντα, να μπορούσαν να ονοματοδοτηθούν: Πανεπιστήμια Εφαρμοσμένων Επιστημών ή Ινστιτούτα Τεχνολογικών Επιστημών ή όπως αλλιώς νομίζουν οι κρατούντες την εξουσία και διευκολύνει την δημιουργία τους.
• Άμεση καθιέρωση Εθνικού Απολυτηρίου μετά από γενικές και αντικειμενικές εξετάσεις σε επιλεγμένο αριθμό μαθημάτων
• Αποδέσμευση του Λυκείου από τις εισαγωγικές εξετάσεις στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση
• Εθνική συναίνεση για την ενίσχυση και αναβάθμιση του δημοσίου πανεπιστημίου
• Σχετική ελεύθερη πρόσβαση στα πανεπιστήμια με προϋποθέσεις, όπως συμβαίνει στην Ευρώπη.
• Εθνικός διάλογος για τον ακαδημαϊκό χάρτη της χώρας
Η εκπαίδευση δεν μπορεί παρά να ερμηνεύεται από όλους ως εθνική επένδυση.
Αντί του «Αγορά – Εκπαίδευση» επιλέγουμε το «Εκπαίδευση – Κοινωνία»
(*) Αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών
ΚΠΕ ΠΑΣΟΚ, Τομέας Παιδείας