Μη κρατικά πανεπιστήμια: Λύση στην αιμορραγία του συναλλάγματος και στο δημογραφικό ή υποκρισία η δωρεάν εκπαίδευση και κατάρρευση ποιότητας;

Της ΤΕΤΑΣ ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ

Επί θύραις η ίδρυση μη κρατικών Πανεπιστημίων μετά και την αναμενόμενη ψήφιση του αναθεωρημένου άρθρου 16 εντός του Ιανουαρίου σύμφωνα με τη δέσμευση του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη.

Γεγονός ότι στην Ελλάδα μια χώρα με κατά παράδοση δημόσια πανεπιστήμια και δωρεάν παιδεία, πραγματοποιείται μετά από 20ετείς αντιπαραθέσεις ριζική ανατροπή.

Η επικείμενη αλλαγή εγείρει ακόμα ενστάσεις, ή η λογική της νέας τάξης πραγμάτων έχει υποσκελίσει κάθε αντι-θέση ίδρυσης μη κρατικών ΑΕΙ;

Θα διασφαλισθεί το κύρος των δημοσίων πανεπιστημίων με την αναγκαία οικονομική στήριξη ή θα υπάρξει σταδιακή διολίσθηση έως και εξαφάνιση μερικών περιφερειακών ΑΕΙ; Στα μη κρατικά Πανεπιστήμια θα διαφυλαχθεί η ποιότητα ή θα είναι τριτοκλασάτα Κολέγια; Λύση στην αιμορραγία του συναλλάγματος και στο δημογραφικό τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και υποκρισία η δωρεάν εκπαίδευση;

 Η «Γ» θέτει τα ερωτήματα στον πρύτανη, Χρήστο Μπούρα και στους πρώην πρυτάνεις, Σταμάτη Αλαχιώτη, Σταύρο Κουμπιά, Αλέξη Λυκουργιώτη και Γιώργο Παναγιωτάκη:

-Ποια η θέση σας για την επικείμενη ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, σε μια χώρα που εξ οφίτσιο τα πανεπιστήμια είναι δημόσια ως προσφορά αγαθού στην τριτοβάθμια παιδεία;

-Με ποιο τρόπο θεωρείτε ότι θα διασφαλισθεί το κύρος των δημοσίων πανεπιστημίων ώστε να ανασχεθεί η σταδιακή διολίσθηση του επιπέδου εκπαίδευσης που έχει διαφυλαχθεί έως σήμερα και ποια η θέση σας αν με την ίδρυση των μη κρατικών ΑΕΙ υπάρξει διαχωρισμός μεταξύ εχόντων και «απαγορευτικού» για τους μη έχοντες, λόγω κόστους διδάκτρων;

Χ. Μπούρας: «Χάνουμε 40.000 επιστημονικό δυναμικό»

Υπερθεματίζει ο πρύτανης Χρήστος Μπούρας υπέρ της ίδρυσης ιδιωτικών ΑΕΙ πλην με όρους και θεωρεί ότι τα 8-10 καλά δημόσια ΑΕΙ δεν έχουν τίποτα να φοβούνται.

«Είμαι ξεκάθαρα υπέρ της ίδρυσης Ιδιωτικών Πανεπιστημίων. Αρκεί να υπάρξουν και να τηρηθούν συγκεκριμένοι όροι που αφορούν: α) στον τρόπο εισαγωγής των φοιτητών, β) στον τρόπο εκλογής των καθηγητών, γ) η αξιολόγηση και η πιστοποίηση των προγραμμάτων σπουδών δ) να ξεκαθαρισθεί η υπόθεση Κολέγια τα οποία απονέμουν επαγγελματικά δικαιώματα χωρίς να πιστοποιούνται και να αξιολογούνται όπως τα δημόσια πανεπιστήμια, ε) Στα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν πρέπει να επιτρέπεται να είναι μόνο τμηματικά και επιπλέον θα πρέπει να διεξάγουν και έρευνα όπως στα δημόσια πανεπιστήμια. Παράλληλα θα πρέπει να κατανοηθεί η αναγκαιότητα ίδρυσης ιδιωτικών ΑΕΙ, κάτι που προσωπικά κατανόησα απολύτως, και αφορά στο ότι η χώρα μας αιμορραγεί σε συνάλλαγμα αλλά και επιστήμονες που δεν επιστρέφουν μετά τις σπουδές στο εξωτερικό. Έχουμε 40.000 Έλληνες στο εξωτερικό. Δεν μας απασχολεί αυτό ως γεγονός με αντίκτυπο στο δημογραφικό;

«8-10 τα καλά δημόσια ΑΕΙ»

«Τίθεται θέμα διδάκτρων και διαχωρισμού με την ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ, ενώ σήμερα που τα παιδιά των «εχόντων» φεύγουν είτε για την Κύπρο ή των πιο πλουσίων για την Οξφόρδη ή το Χάρβαρντ, δεν υπάρχει κόστος και μάλιστα ζεστό συνάλλαγμα που εξάγεται και επιστήμονες που οι περισσότεροι δεν θα επιστρέψουν; Πώς αναπληρώνεται αυτή η πολλαπλή αιμορραγία που πλήττει μια χώρα που αφαιμάζεται με το δημογραφικό να εντείνεται, την επιστήμη να φτωχαίνει; Απασχολούν αυτά τα ερωτήματα; Κάποια στιγμή άκουσα ότι η χώρα είχε 24 πανεπιστήμια και μόλις 8 έως 10 ανιχνεύονται στις διεθνείς κατατάξεις. Δεν είναι μείζον θέμα; Λοιπόν θεωρώ ότι πρέπει να μειωθεί ο αριθμός των εισακτέων και να εισάγονται μόνον όσοι ζητούν τα τμήματα. Ψηφίζουν οι συνάδελφοι στη Συνέλευση αιτούμενοι 3.500 φοιτητές, εγγράφονται 4.500 και μετά ενίστανται λέγοντας παίρνουμε λίγους. Αν η κυβέρνηση ελάμβανε σοβαρά υπ’ όψιν σεβόμενη τα αιτήματα των Τμημάτων σε αριθμό εισακτέων το πανεπιστήμιο Πατρών θα είχε 3.500 φοιτητές και όχι 5.500. Επιπλέον για δημόσια ΑΕΙ να εναρμονιστούμε με τον μέσο όρο των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων με αριθμό διδασκόντων ανάλογο του αριθμού των φοιτητών. Να ενισχύσουμε τη φοιτητική μέριμνα. Να αναπληρώσουμε τις χαμένες θέσεις. Να ανανεώσουμε τον εκπαιδευτικό και ερευνητικό εξοπλισμό. Να υπάρξει αξιολόγηση και πιστοποίηση και να δοθεί έμφαση στην εξωστρέφεια και τη διεθνοποίηση με αντίστοιχη χρηματοδότηση».

Σ. Αλαχιώτης: «Δεν συντρέχει λόγος δαιμονοποίησης»

Στην άρση της δαιμονοποίησης των μη κρατικών ΑΕΙ αν τηρηθούν a priori συγκεκριμένες προϋποθέσεις που καταθέτει, τάσσεται ο π. πρύτανης Σταμάτης Αλαχιώτης. «Η κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξη είναι μια διαδικασία συνεχής. Και με το να εξιδανικεύουμε το παρελθόν, κονταίνουμε το μέλλον. Επί του συγκεκριμένου ερωτήματος, η υπερψήφιση του άρθρου 16 του Συντάγματος το 1975 έγινε με τις τότε κρατούσες κοινωνικές, πολιτιστικές και πολιτικές συνθήκες, κι ίσως ορθώς έγινε. Οι καιροί, ωστόσο, άλλαζαν εθνικώς και διεθνώς. Γι’ αυτό καταβάλλονταν προσπάθειες παράκαμψης του άρθρου 16, για ακύρωσή του δεν γίνεται σοβαρός λόγος, έχει γίνει πια κομματικό ταμπού. Κι έτσι, η προσπέλαση του άρθρου 16 έγινε πλαγίως μέσα από την ίδρυση κερδοσκοπικών ιδιωτικών κολλεγίων, κάποια συνεργαζόμενα με πανεπιστήμια του εξωτερικού, κάποια άλλα -τα πολλά, δεκάδες- ενός μόνο ορόφου, τραγικά υποβαθμισμένα. Που, ωστόσο, διαφήμιζαν την ανύπαρκτη πραμάτεια τους. Με τον καιρό, και με προώθηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι απόφοιτοί τους απόκτησαν πλήρη επαγγελματικά δικαιώματα με των δημοσίων πανεπιστημίων -υστερούν μόνο ως προς τα ακαδημαϊκά τους δικαιώματα. Από την αρχή της εκκίνησης των κερδοσκοπικών ιδιωτικών κολλεγίων ήμουνα σφόδρα αντίθετος σε αυτά. Και ως πρύτανης τα κατακεραύνωνα με την πρώτη ευκαιρία. Τα υπό ίδρυση, όμως, μη κερδοσκοπικά παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων, και με προδιαγραφές σε προσωπικό, υποδομές, προγράμματα σπουδών και έρευνα, ισάξιων των δημοσίων πανεπιστημίων, οι συνθήκες αλλάζουν. Αν, λοιπόν, ικανοποιηθούν οι εν λόγω προδιαγραφές των παραρτημάτων, κι αν η όλη διαδικασία ίδρυσης, λειτουργίας και ελέγχου τους γίνεται από το Υπουργείο Παιδείας κι όχι από το Υπουργείο Εμπορίου, όπως συμβαίνει με τα κολλέγια, τότε γιατί να δαιμονοποιείται η ίδρυσή τους; Άλλωστε, είμαστε η μοναδική χώρα ως εξαίρεση, μοναδική ίσως και στο ποσοστό παιδιών που μεταναστεύουν να σπουδάσουν.

2.Το δημόσιο πανεπιστήμιο θα πρέπει οπωσδήποτε να διασφαλιστεί ως το κυρίαρχο ανώτατο ίδρυμα που παρέχει σταθερά αναβαθμιζόμενη τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το ίδρυμα που φιλοξένησε και φιλοξενεί έχοντες και μη. Που διαφορετικά, οι μη έχοντες δεν θα σπούδαζαν. Το εξωτερικό τους πέφτει πολύ μακριά. Η διασφάλιση της υπεροχής του, λοιπόν, είναι ζήτημα τόσο της Πολιτείας όσο και των ίδιων των δημόσιων πανεπιστημίων μας. Με την Πολιτεία πρώτη να σκύβει πάνω τους για να τους λύσει χρόνια προβλήματα, πλήρη στελέχωση, αξιοκρατία, σταθερή οικονομική ενίσχυση, πιο εστιασμένη σύνδεση με την κοινωνία και την αγορά εργασίας, αντιμετώπιση της αδικαιολόγητης συχνά ή και άναρχης βίας, σεβασμό στην υλική και πνευματική περιουσία του, ίδρυση επιλεγμένων ξενόγλωσσων σπουδών, περισσότερη αυτοτέλεια και λιγότερο εναγκαλισμό τους από την Πολιτεία, κ.ά. Το δημόσιο πανεπιστήμιο από τη μεριά του δεν θα πρέπει να χάσει το κύρος που έχει καταχτήσει, ζηλευτό σε διεθνές επίπεδο. Αντίθετα, πρέπει να το αναβαθμίσει πάση θυσία, καθώς έχει τις δυνατότητες. Κι αν αυτό δεν ισχύει σήμερα για κάποια λίγα πανεπιστήμια που επηρεάστηκαν δραστικά από την ακαριαία πανεπιστημοποίηση των ΑΤΕΙ, το πρόβλημά τους μπορεί να αντιμετωπιστεί με προσωπική και συλλογική αναβάθμιση σπουδών και έρευνας ή ακόμα και με τη γενναία κατάργηση δυσλειτουργικών ή παρωχημένων Τμημάτων τους. Ο ανταγωνισμός θα ενεργοποιήσει επίσης όλα τα εν υπνώσει αντανακλαστικά του δημόσιου πανεπιστημίου για να διαθέσει καλύτερες προσφορές και κατακτήσεις της γνώσης, σύγχρονους διδακτικούς και ερευνητικούς κλάδους, ενώ τα εν λόγω παραρτήματα δύσκολα θα γίνουν ολοκληρωμένα πανεπιστήμια, όλων των επιστημών, δηλαδή. Η αλλαγή αυτή στον χάρτη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ίσως γίνει και ευκαιρία αυτοαναβάθμισής της».

Σταύρος Κουμπιάς: «Πρόταγμα οι προϋποθέσεις»

«Σε απάντηση του 1ου ερωτήματός σας περί ίδρυσης μη κρατικών ΑΕΙ, έχει χυθεί πολύ μελάνι για το συνταγματικό θέμα, ιδιαίτερα τα τελευταία 20 χρόνια με έντονες αντιπαραθέσεις που πήραν οξεία μορφή στο πλαίσιο της αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος. Τελευταία έγκριτοι συνταγματολόγοι, λαμβάνοντας υπ’ όψιν το άρθρο 28 του Συντάγματος και τις τελευταίες εξελίξεις με το ενωσιακό και το διεθνές δίκαιο, θεωρούν ότι δεν υπάρχουν συνταγματικά κωλύματα για τη δημιουργία παραρτημάτων ξένων Πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Επίσης, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε το γεγονός ότι σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης, έχουμε μορφές ιδιωτικοποίησης και δυστυχώς δεν μπορούμε να μιλάμε για δωρεάν εκπαίδευση, λαμβάνοντας υπόψη τα συχνά υπέρογκα έξοδα των οικογενειών για τις σπουδές των νέων σε άλλη πόλη, κάτι που δυστυχώς μπορεί να οδηγήσει σε διακοπή των σπουδών λόγω οικονομικών προβλημάτων. Οι κύριες επιφυλάξεις στο παρελθόν αφορούσαν στην απολύτως αμφισβητούμενη ποιότητα των τότε τριτοβάθμιων (;) ιδιωτικών κολλεγίων, σε συνδυασμό με υπέρογκα κόστη φοίτησης, δηλ. στην εκμετάλλευση των νέων. Γεγονός ότι τότε λειτούργησαν ιδρύματα εντός πολλών εισαγωγικών, με εξαιρετικά περιορισμένη κτιριακή και υλικοτεχνική υποδομή και προσωπικό χαμηλότατης ποιότητας, επιδιώκοντας να μετεξελιχθούν σε «πανεπιστήμια», που προκαλούσε εύλογα τεκμηριωμένες αντιρρήσεις σχετικά με την ποιότητα των παρεχομένων σπουδών. Στο τελικό κείμενο του νόμου για τα μη κρατικά ΑΕΙ, που θα ψηφιστεί στη Βουλή, θα πρέπει να εξασφαλίζονται απολύτως προϋποθέσεις υψηλού επιπέδου σπουδών, όπως ο τρόπος εισαγωγής, η κτιριακή/υλικοτεχνική υποδομή, η ποιότητα του ακαδημαϊκού προσωπικού, καθώς και το status των ιδρυμάτων που θα δημιουργήσουν παραρτήματα, προκειμένου να αποφύγουμε τα δεύτερης κατηγορίας ιδρύματα. Το ζήτημα της ποιότητας σπουδών είναι εξαιρετικά κρίσιμο, όταν φαίνεται πως η προοπτική ίδρυσης μη κρατικών-μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων έχει ισχυρή κοινωνική αποδοχή».

«Γνωρίζετε την αφοσίωση μου στο Δημόσιο Πανεπιστήμιο, το οποίο υπηρέτησα περισσότερο από 40 χρόνια και θεωρώ ότι πρέπει επιτέλους να ενισχυθεί ουσιαστικά από την πολιτεία, όπως συμβαίνει στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα, ιδιαιτέρως σήμερα που υπάρχει βεβαιότητα, ίδρυσης μη κρατικών πανεπιστημίων. Για να ενισχυθεί το Δημόσιο Πανεπιστήμιο χρειάζεται αύξηση χρηματοδότησης, ενίσχυση των ανθρώπινων πόρων, αναβάθμιση υποδομών και κυρίως απόδοση μεγαλύτερης αυτοτέλειας/αυτονομίας στη λειτουργία του, όπως συμβαίνει σε όλα τα μεγάλα δημόσια πανεπιστήμια της Ε.Ε. και στο εξωτερικό, γενικά. Δυστυχώς τα πανεπιστήμιά μας βρίσκονται εν πολλοίς υπό τον έλεγχο της κεντρικής διοίκησης. Πρέπει να αφεθούν ελεύθερα να αναπτύξουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους με την υποχρέωση της λογοδοσίας τους. Πιστεύω ότι τα Δημόσια Πανεπιστήμια, με μεγάλη παράδοση και παρουσία σε διεθνές επίπεδο, δεν θα έχουν πρόβλημα ανταγωνισμού με τα υπό ίδρυση μη κρατικά, τα οποία θα χρειαστούν υψηλούς πόρους, πολύ χρόνο για να προσεγγίσουν τα επίπεδα απαιτητικών σπουδών, όπως π.χ. Μηχανικών, Ιατρικής, Θετικών Επιστημών των Δημόσιων Πανεπιστημίων. Αυτό που έχει σημασία, είναι η ποιότητα σπουδών, στο εξαιρετικά ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον και αυτήν πρέπει να διασφαλίσουμε, προτάσσοντας την ποιότητα σπουδών έναντι στα οικονομικά οφέλη».

Α. Λυκουργιώτης: «Σε διαβούλευση οι όροι»

Ο π. πρύτανης και ο πρώτος πρόεδρος του ΕΑΠ Αλέξης Λυκουργιώτης απαντά συνολικά επί των ερωτημάτων: «Επιτρέψτε μου να απαντήσω συνολικά και στις δύο ερωτήσεις σας. Θα ήθελα πρώτα να επισημάνω ότι εκείνο που προέχει για την αναβάθμιση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στη χώρα μας είναι η ολόπλευρη ενίσχυση των δημόσιων ελληνικών πανεπιστήμιων στα οποία φοιτά η συντριπτική πλειοψηφία των νέων μας, τόσο σε προπτυχιακό όσο και μεταπτυχιακό επίπεδο. Τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια κατακτούν αξιοπρεπείς θέσεις στις παγκόσμιες κατατάξεις των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, αν λάβουμε υπόψιν τα πολύ μικρότερα οικονομικά μέσα που διαθέτουν σε σχέση με τα αντίστοιχα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Θα έλεγα ότι η λειτουργία παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων- ελπίζω σημαντικών και στην πατρίδα μας είναι αναπόφευκτη στο πλαίσιο μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και μιας ανοιχτής κοινωνίας. Αυτό, ωστόσο, θα πρέπει να γίνει με τρόπο αξιόπιστο και κάτω από αυστηρές προϋποθέσεις που θα διασφαλίζουν και στα παραρτήματα το ίδιο επίπεδο σπουδών, με τα μητρικά πανεπιστήμια: με διδακτικό προσωπικό με διδακτορικό που θα έχει τον χρόνο, πέρα από τη διδασκαλία, να κάνει και έρευνα προκείμενου να παραμένει στην επιστημονική πρωτοπορία, με αξιοπρεπή αριθμό υποτροφιών για τους Έλληνες φοιτητές, με δίδακτρα που να μην είναι απαγορευτικά και να λαμβάνουν υπόψιν τους τις ελληνικές δυνατότητες, με τη δημιουργία αξιοπρεπών εγκαταστάσεων και όπου χρειάζεται εργαστηριακών υποδομών, με την ανάπτυξη ενός αριθμού σχολών πάνω από ένα κρίσιμο μέγεθος και προγραμμάτων που να απευθύνονται και σε ξένους φοιτητές που θα φοιτούν στη χώρα μας, με την ανάπτυξη συνεργασιών με τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια και τέλος με τη λειτουργία τους να αξιολογείται συνεχώς από την ίδια αρχή που σήμερα αξιολογεί τα προγράμματα των ελληνικών δημόσιων πανεπιστημίων. Αυτές είναι κατά τη γνώμη μου κάποιες από τις προϋποθέσεις που πρέπει να συζητηθούν στο στάδιο της διαβούλευσης πριν από την ψήφιση του σχετικού νομοσχεδίου. Τέλος, να επισημάνω ότι θεωρώ πολύ σημαντική και κρίσιμη την κυβερνητική εξαγγελία για την ανάπτυξη της επαγγελματικής εκπαίδευσης, παρότι σ’ αυτή δεν γίνεται focus στο βαθμό που θα έπρεπε».

Γ. Παναγιωτάκης: «Δεν θα σπούδαζα χωρίς δωρεάν παιδεία»

«Η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ο πρωθυπουργός είχε προεκλογικά ανακοινώσει την επικείμενη νομοθετική πρωτοβουλία.

Αυτονόητο, μετά την επανεκλογή του να θέσει σε εφαρμογή τη συγκεκριμένη προαναγγελία. Προέρχομαι από φτωχή οικογένεια και μολονότι ήμουν άριστος σε όλα τα μαθήματα και ιδιαίτερα στα μαθηματικά, δεν θα είχα τη δυνατότητα να σπουδάσω, αν δεν υπήρχε πρόσβαση στην δημόσια/δωρεάν εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες. Έχω αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου υπηρετώντας το δημόσιο πανεπιστήμιο και αγωνιζόμενος για την ενίσχυσή του και τη διεθνή του αναγνώριση. Να επισημανθεί ότι για τον χαρακτήρα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης υπάρχουν αντιμαχόμενες κοινωνικές και πολιτικές τάσεις. Οι μεν μάχονται για ένα αυτοδιοικούμενο δημόσιο πανεπιστήμιο και οι άλλες προωθούν όχι μόνον τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, αλλά και το επιχειρησιακό μοντέλο στο δημόσιο πανεπιστήμιο με κυρίαρχο στόχο το οικονομικό κέρδος. Ήμουν και είμαι υποστηρικτής του αυτοδιοικούμενου δημόσιου πανεπιστημίου που θα υπηρετεί την αριστεία και θα ανταποκρίνεται στις αναπτυξιακές ανάγκες των τοπικών κοινωνιών και της χώρας».

«Στο 2ο ερώτημά σας, η απάντηση τίθεται επί της de facto ίδρυσης των μη κρατικών ΑΕΙ και πρέπει επ’ αυτής της βάσης να διασφαλισθεί το κύρος των δημοσίων ΑΕΙ και φυσικά να γίνει με αυστηρά θεσμικά κριτήρια η ίδρυση και λειτουργεία των ιδιωτικών Πανεπιστημίων. Στο δημόσιο Πανεπιστήμιο εμποδίζεται η ποιοτική διολίσθηση αν αυτά στηριχθούν θεσμικά και οικονομικά. Με τρομάζουν ενέργειες του παρελθόντος που συνέβαλαν στην αποδυνάμωσή τους, όπως η ελλιπής χρηματοδότηση και η μη αναπλήρωση διδακτικού, διοικητικού και τεχνικού προσωπικού, γεγονός που εγείρει μείζον θέμα και σήμερα, ειδικότερα στο Πανεπιστήμιό μας, που πάσχει από έλλειψη μελών ΔΕΠ. Αυτές οι διασφαλίσεις θα πρέπει να απαιτηθούν για να προασπισθεί το Δημόσιο Πανεπιστήμιο. Όσον αφορά τον διαχωρισμό εχόντων και μη εχόντων, αυτός υπάρχει και σήμερα και εννοώ ότι για την είσοδο στα ΑΕΙ απαιτούνται κόστη φροντιστηρίων, ενώ πρέπει να επισημανθεί και το έλλειμα Φοιτητικής Μέριμνας, ιδιαίτερα για τους φοιτητές που ζουν μακριά από τον τόπο καταγωγής τους. Βέβαια το κόστος φοίτησης στα ιδιωτικά ΑΕΙ θα αυξηθεί επιπλέον με τα δίδακτρα, κάτι που υφίσταται σε πολλές περιπτώσεις και σήμερα στα δημόσια ΑΕΙ στις μεταπτυχιακές σπουδές. Είχα την τιμή να διευθύνω επί μακρόν το πρώτο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών της χώρας και μάλιστα στα Αγγλικά χωρίς δίδακτρα. Θα αισθανόμουν άβολα να έπαιρνα χρήματα από φοιτητές. Τέλος, να επισημάνω πως την μεγάλη δύναμη στη ζωή δεν την αντιπροσωπεύει το πτυχίο, αλλά η γνώση και ζητούμενο είναι το πτυχίο να αντιπροσωπεύει και γνώση».