Τι είπε ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος για τον Μανώλη Χατζημάρκο πρόσφατα στον Βόλο – Η άρση μιας «αδικίας»…

γράφει ο Στέφανος Σκαρπέλλος

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος κατά την πρόσφατη επίσημη επίσκεψή του στον Βόλο (23-25/6/2023), μεταξύ άλλων αναφέρθηκε με άκρως εγκωμιαστικά λόγια στον Μεγάλο Πρωτοψάλτη Μανώλη Χατζημάρκο.

Συγκεκριμένα στην αίθουσα τού Συνεδριακού Κέντρου τής Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών, ο Παναγιώτατος παρηκολούθησε την έναρξη τού καθιερωμένου ΙΑ΄ Πανελληνίου Διαγωνισμού Εκκλησιαστικής Ψαλτικής Τέχνης, ενώπιον τού Μητροπολίτου Δημητριάδος Ιγνατίου και άλλων επισκεπτών Ιεραρχών, των τοπικών αρχών και πλήθους ιερέων και ιεροψαλτών.

Εκεί, ο Προκαθήμενος τής Ορθοδοξίας άκουσε τους ύμνους που απέδωσαν προς τιμήν του ο Βυζαντινός Χορός τής Σχολής Βυζαντινής Μουσικής τής Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, καθώς και ο Βυζαντινός Χορός Ψαλτριών «Αι Άδουσαι» υπό την διεύθυνση τής Σέβης Μαζέρα.

Στον χαιρετισμό του, αφού επήνεσε ενθέρμως τους συντελεστές όλης τής διοργανώσεως και εν γένει τού έργου που συντελείται στον τομέα αυτό στον Βόλο, ανεφέρθη διεξοδικώς στην μεγάλη προσφορά τού αειμνήστου Δασκάλου Μανώλη Χατζημάρκου, η φήμη και η δράση τού οποίου ξεκίνησαν μεν από τον Βόλο, αλλά επεκτάθηκαν σε ολόκληρη την Ελλάδα και στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και στο διεθνές στερέωμα! Ο Παναγιώτατος ετόνισε χαρακτηριστικά:

«Ερχόμενος κανείς εις τον Βόλον και ομιλών περί εκκλησιαστικής μουσικής ενώπιον καλλιφώνων ιεροψαλτών, διδασκάλων και μαθητών, δεν δύναται να μη μνησθεί τού ακαμάτου διδασκάλου εκατοντάδων ιεροψαλτών ανά την Ελλάδα, τού φημισμένου δεξιού Ιεροψάλτου τού Μητροπολιτικού σας Ναού επί δεκαετίες, τού εκ των ιδρυτών τού Συνδέσμου Ιεροψαλτών τής πόλεώς σας, τού χαλκεντέρου υψιφώνου, πολυγραφωτάτου και καλλικελάδου, εμβληματικού Ιεροψάλτου, τού αειμνήστου Εμμανουήλ Χατζημάρκου.

Η έλευσή του το 1960 στην Κωνσταντινούπολη, κατόπιν προσκλήσεως μουσικοφίλων, διά να ψάλει εις πανηγυρίζοντας Ναούς, είχε προξενήσει θαυμασμό, όσο και συζητήσεις και αντιδράσεις τότε, στους αυστηρούς μουσικούς κύκλους, κυρίως τού Φαναρίου, εξαιτίας τού σπανίου φωνητικού του ταλάντου, αλλά και τής χαρακτηριστικής προσωπικής του ερμηνείας των κλασσικών μαθημάτων.

Ήμουν τότε φοιτητής στην Χάλκη και ενθυμούμαι με πόσο ενθουσιασμό τον περιεκύκλωναν οι συμμαθηταί μου, οι οποίοι είχαν και πείραν και ενδιαφέρον για την Βυζαντινή Μουσική. Εκείνος τούς έψαλλε τα κομμάτια που ήθελαν και αυτοί τον χειροκροτούσαν. Ήταν ένα πανδαιμόνιο μέσα στους θαλάμους και στους διαδρόμους τής Χάλκης!

Και όμως, ο σπουδαίος εκείνος μουσικός και ιδρυτής τής Σχολής Βυζαντινής Μουσικής τής Ιεράς σας Μητροπόλεως, τού οποίου το έργον συνεχίζετε εσείς σήμερα επαξίως, συνειδητοποιούσε το βάρος τής ευθύνης τού ιεροψάλτου ως κατωτέρου κληρικού και ισαξίου διακόνου στην λατρευτική σύναξη. Στον τρίτο τόμο τής «Μελωδικής Ανθοδέσμης» του σημειώνει ο Χατζημάρκος εμπόνως αλλά και ευστόχως:

«Δυστυχώς, ιεροψάλτες, διάκονοι, ιερείς, ακόμη και επίσκοποι συναγωνίζονται ο ένας τον άλλον στις άτακτες φωνές, στις μη παραδοσιακές εκφωνήσεις και σε εκτέλεση μαθημάτων που η ερμηνεία των δεν έχει καμμίαν απολύτως σχέσιν με την απλήν, σοβαράν και ιεροπρεπή μουσικήν γραμμήν των κλασσικών μαθημάτων».

Και λίγο πιο κάτω συνιστά στους ψάλτες: «να ψάλλουν τα κλασσικά μαθήματα, όπως τα διδάχθηκαν από παλαιούς δασκάλους και όχι από πανεπιστημιακούς καθηγητές ή μουσικολόγους…».

Αυτού τού μεγάλου διδασκάλου λοιπόν είστε όλοι συνεχιστές σήμερα και διακρίνεσθε οπωσδήποτε διά την σοβαρή και προσεκτική προσέγγιση τής μουσικής των πατέρων μας, ώστε αυτή να μη απολέσει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της, την σπάνια καλλιτεχνική της αξία και την λειτουργική της βαρύτητα, αλλά να συνεχίσει με αξιώσεις εντός τού συγχρόνου κόσμου να εκφράζει την διαχρονική ψυχική ανάγκη τού ανθρώπου να επικοινωνήσει μετά τού Θεού».

Οι επαινετικές αυτές αναφορές τού Παναγιωτάτου για τον Μανώλη Χατζημάρκο αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα – ιστορική αξία θα λέγαμε – όχι μόνο διότι δεν είναι σύνηθες να εκφράζεται κατ’ αυτόν τον υπερθετικό τρόπο ο Πατριάρχης για έναν ψάλτη – όσο σπουδαίος και να υπήρξε αυτός… Αλλά κυρίως διότι με την τοποθέτηση αυτή, στην ουσία ο Προκαθήμενος τής Κωνσταντινουπόλεως αναιρεί μιαν οιονεί «αδικία» που διεπράχθη εις βάρος τού κορυφαίου Πρωτοψάλτου από τους κύκλους τού Φαναρίου την εποχή εκείνη.

Ως γνωστόν ο Μανώλης Χατζημάρκος δεν έλαβε ποτέ το οφφίκιο τού Άρχοντος από το Φανάρι, και δη σήμερα, σε μιαν εποχή που τα οφφίκια αυτά παρέχονται αφειδώς σε πολλούς καλλιτέχνες – και άλλων ειδικοτήτων – λίαν περιορισμένης εμβελείας! Υπό την έννοιαν αυτή δεν επρόκειτο βέβαια περί τραγικής παραλείψεως, αφού το οφφίκιο έχει πλέον εν τοις πράγμασι απαξιωθεί. Άλλωστε ο Χατζημάρκος κατέστη στην ψυχή τού ορθόδοξου λαού ο Άρχων Πρωτοψάλτης τής Ρωμιοσύνης, χωρίς ποτέ να αξιώσει οφφίκια και τιμές!…

Η αιτία πάντως αυτής τής αιχμής εντοπίζεται σε αυτό που σημειώνει ο Πατριάρχης: Στην έλευσή του στην Πόλη το 1960 επί Αθηναγόρα, προκάλεσε μέγα θαυμασμό, αλλά και αντιδράσεις ορισμένων κύκλων, με κίνητρο ασφαλώς την ζήλεια! Αυτή η ψυχρότητα διατηρήθηκε και τις επόμενες δεκαετίες, μέχρι τα τελευταία χρόνια, οπότε ο Χατζημάρκος είχε συνδεθεί με τον Μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο, με τον οποίον επίσης είχε τριβές το Φανάρι…

Τώρα όμως πλέον ήλθε η στιγμή που ξεπεράστηκαν οι σκοτεινές εκείνες εντάσεις και για τους δύο αειμνήστους σπουδαίους άνδρες, Χριστόδουλο και Χατζημάρκο, και δη διά χειλέων τού ιδίου τού κ. Βαρθολομαίου, στον τόπο όπου εκείνοι αρχικώς διέπρεψαν, τον Βόλο! Πρόκειται επομένως για μιαν πραγματικά ιστορική στιγμή, που πέρα των άλλων αποκαλύπτει το μεγαλείο τής ψυχής τού Πατριάρχου τού Γένους!