Να δράσουμε αποτελεσματικά πριν να είναι πάρα πολύ αργά-Του Νίκου Χρυσόγελου

“Οι κλιματικές επιπτώσεις που βλέπουμε σήμερα μας δίνουν μια εικόνα για το μέλλον εκτός αν περιορίσουμε την άνοδο της θερμοκρασίας μέχρι 1,5°C. Ο περιορισμός της ανόδου της θερμοκρασίας είναι ακόμα δυνατός – και κρίσιμος – εάν δράσουμε τώρα” (Antοnio Guterres, Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών)

Είναι αλήθεια ότι η αλλαγή του κλίματος δεν είναι κάτι που αντιληφθήκαμε σήμερα. Ήδη από το 1876 υπήρχαν επιστημονικές προειδοποιήσεις για τον κίνδυνο αλλαγής του κλίματος εξαιτίας της αύξησης της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ως αποτέλεσμα της καύσης ορυκτών καυσίμων. Στη δεκαετία του ‘60 και του ‘70 το οικολογικό κίνημα προειδοποιούσε για τον κίνδυνο αλλαγής του κλίματος. Μυστική έκθεση της CIA ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ‘70 προειδοποιούσε για την απειλή στην ασφάλεια της κοινωνίας και της οικονομίας που αντιπροσώπευε η κλιματική αλλαγή που ήταν ήδη μετρήσιμη από τη δεκαετία του 1960. Χάσαμε τουλάχιστον 60 χρόνια για να προστατέψουμε το κλίμα. Η έκθεση του Διακυβερνητικού Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) το 2007 κάνει τη διαφορά, επιβεβαιώνει ότι “η κλιματική αλλαγή είναι μετρήσιμη και οφείλεται σε ανθρωπογενή αίτια”. Ακόμα, όμως, και όταν μια μικρή μαθήτρια, η Greta Thunberg λειτούργησε ως καταλύτης και κινητοποίησε εκατομμύρια νέους και νέες, πολλοί προσπάθησαν να την απαξιώσουν “τι ξέρει αυτή από επιστημονικά θέματα”, είπαν και έγραψαν κάποιοι…
Είμαστε πλέον στο 12 και 30’. Μη χάσουμε κι άλλο χρόνο
Δεν είμαστε πλέον στο 12 παρά 5’ αλλά στο 12 και 30’. Πολιτικοί αλλά και μεγάλο τμήμα της κοινωνίας αδιαφόρησαν και τώρα βρισκόμαστε μέσα στην κλιματική κρίση που απειλεί να συμπαρασύρει όλα όσα ξέραμε ως σταθερές της ζωής μας. Πάνω από 1000 πόλεις, περιφέρειες, χώρες και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν κηρύξει climate emergency, κατάσταση ανάγκης λόγω κλιματικής κρίσης. Χάσαμε πολύτιμο χρόνο που είχαμε μπροστά μας για να αποτρέψουμε μια βίαιη κλιματική κρίση όπως αυτή που βρίσκεται σε εξέλιξη: Άγριες φωτιές σε Β. Αμερική, Σιβηρία, Μεσόγειο, Βαλκάνια, τρομακτικές πλημμύρες στη Γερμανία και την Κίνα, πυρκαγιές που καίνε 40.000 km² στη Σιβηρία, θερμοκρασίες 45-50°C στον Καναδά και στη Μεσόγειο, λιώσιμο πάγων στη Γροιλανδία μέσα σε μια μέρα όσο η έκταση της Φλώριδας, αποκάλυψη των βράχων μόνιμα παγωμένων περιοχών, θερμοκρασίες ρεκόρ στον Αρκτικό κύκλο, τυφώνες και υδροστρόβιλοι σε περιοχές με εύκρατο κλίμα, ξηρασία που καταστρέφει τις καλλιέργειες σε πολλές περιοχές. Όταν οι επιστήμονες και οι οικολόγοι μιλούσαν για όλα αυτά και για τον κίνδυνο να έχουμε εκατομμύρια κλιματικούς πρόσφυγες, πολλοί σκέφτηκαν: “αυτοί οι πράσινοι κινδυνολογούν πάλι”. Και, όμως, να που μέσα στη δική μας χώρα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, χιλιάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους – είτε επειδή ο κίνδυνος ήταν ορατός είτε γιατί η κυβέρνηση επέλεξε ως “λύση” την “εκκένωση” αντί να έχει προετοιμαστεί και να έχει προετοιμάσει τις τοπικές κοινωνίες για πρόληψη και έγκαιρη αντιμετώπιση των πυρκαγιών.
Γνωρίζουμε πλέον, ότι η αντιμετώπιση της COVID-19 θα μοιάζει πολύ εύκολη υπόθεση σε σύγκριση με την εξελισσόμενη κλιματική κρίση, αν δεν κάνουμε τα πάντα και μάλιστα μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια για να κρατήσουμε την άνοδο της μέσης θερμοκρασίας κάτω από +1,5°C. Αν συνεχίσουμε με βάση τις σημερινές δεσμεύσεις των κρατών, η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας θα ξεπεράσει τους 2,3°C, ίσως και τους 4,5°C. Η απόλυτη καταστροφή για τον ανθρώπινο πολιτισμό!
Η περιοχή της Μεσογείου βιώνει ήδη με μεγαλύτερη ένταση τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, σύμφωνα με τους διεθνείς οργανισμούς
Βαθιά αλλαγή του μοντέλου. Business as usual δεν είναι η λύση
Κατά συνέπεια, η πλήρης έξοδος από τα ορυκτά καύσιμα και η καθαρή κλιματική ουδετερότητα (δηλαδή να μην προσθέτουμε άλλα αέρια στην ατμόσφαιρα που αλλάζουν το κλίμα) πρέπει να έρθουν πιο νωρίς, όχι το 2050 αλλά το 2040, και να μειώσουμε τα αέρια αυτά κατά 70% (και όχι 55% όπως προτείνει η ΕΕ και η Ελληνική κυβέρνηση μέχρι το 2030) με δεδομένο ότι ήδη καταγράφεται αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 1,2-1,4°C – κυρίως από το 1960 μέχρι σήμερα, χωρίς να έχουν ενσωματωθεί τα στοιχεία του 2021.
Η δυσκολία έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι η “αλλαγή” δεν αφορά απλώς την υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε ένα σχέδιο “business as usual” (όπως αποδεικνύεται για παράδειγμα το ελληνικό σχέδιο): να κλιματίζονται τα κτίρια και να κινούνται τα όλο και περισσότερα ΙΧ με ηλεκτρική ενέργεια που θα παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ευτυχώς ή δυστυχώς η πρόκληση είναι μεγαλύτερη και σε πολλά επίπεδα. Για να πετύχουμε τη συγκράτηση της κλιματικής αλλαγής σε κάπως ελεγχόμενα επίπεδα και να μη μετατραπεί αυτή σε κλιματική κατάρρευση, χρειάζεται να αλλάξουμε βαθιά, γρήγορα, με δημοκρατικό και συμμετοχικό τρόπο το συνολικό οικονομικό, παραγωγικό, καταναλωτικό μοντέλο χωρίς να μείνει κανένας και καμία πίσω, μειώνοντας αντί να διευρύνουμε τις κοινωνικές ανισότητες.
Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο και δεν προσφέρει τίποτα μια επικοινωνιακή χρήση της κλιματικής κρίσης, όπως πλέον πολλές κυβερνήσεις – μεταξύ άλλων και η ελληνική – κάνουν. Η οικολογική και κλιματική κρίση έχουν επιταχυνθεί, αλλά και οι αγώνες για σωτηρία του πλανήτη ξεπερνούν τα σύνορα, είναι μαζικοί, επηρεάζουν τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, δε μπορούν να αγνοηθούν.Διεκδικούν όχι μόνο τεχνολογικές αλλά και συστημικές αλλαγές, συνδυάζουν τις μαζικές διαδηλώσεις με την αλλαγή τρόπων ζωής και αξιών εκατομμυρίων ανθρώπων καθώς και με βαθιές αλλαγές του οικονομικού και παραγωγικού μοντέλου. Το αίτημα να “παραμείνει η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω από τον 1,5°C” γίνεται αίτημα εκατοντάδων εκατομμυρίων διαδηλωτών αλλά και κεντρική προεκλογική αντιπαράθεση, όπως τώρα στις γερμανικές εκλογές.
Να μην αφήσουμε κανένα/καμία μόνη
Η κατάρρευση των τομέων της παλιάς οικονομίας θα είναι πολύ πιο απότομη χωρίς κατάλληλη προετοιμασία – όπως έχει συμβεί στις λιγνιτικές περιοχές, όπως έγινε παλιότερα στη βαριά βιομηχανία της χώρας που δε μπόρεσε να προσαρμοστεί στις νέες περιβαλλοντικές προδιαγραφές και στην ανάγκη εξορθολογισμού της χρήσης πρώτων υλών και ενέργειας όχι μόνο για καθαρά περιβαλλοντικούς λόγους αλλά και για τη μείωση της σπατάλης οικονομικών πόρων. Όποια κοινωνία λοιπόν, μείνει πίσω στις αλλαγές, θα το πληρώσει διπλά: υψηλό κόστος ζημιών λόγω κλιματικής κρίσης και τεράστιες απώλειες λόγω καθυστέρησης στις αναγκαίες αλλαγές και επενδύσεις στην οικονομία, τις υποδομές, τις πόλεις και την εργασία. Όπως βλέπουμε για άλλη μια φορά, η απουσία προετοιμασίας και σωστού σχεδιασμού σε θέματα πρόληψης πυρκαγιών την εποχή της κλιματικής κρίσης, οδηγεί στο να καταβάλουμε το υψηλό κοινωνικό και οικονομικό κόστος από τις πυρκαγιές στα δάση.
Ο κίνδυνος είναι χώρες όπως η Ελλάδα αφενός να βιώνουν τρομακτικές καταστροφές (το κόστος τους θα ξεπεράσει τα 700 δις μέχρι το τέλος του αιώνα στη χώρα μας) και από την άλλη να πρέπει να εισάγουν ακόμα περισσότερα: τρόφιμα, νερό, ηλεκτρικά ΙΧ, ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, ηλεκτρικά ποδήλατα, ορυκτό αέριο για κάλυψη ενεργειακών αναγκών κ.α. Μια ριζική αλλαγή μοντέλου – παράλληλα με την προετοιμασία υπηρεσιών και υποδομών για να μπορούν να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα – είναι να “κλιματίζουμε” τις πόλεις με φυσικά συστήματα, δημιουργώντας ευρύτερες πράσινες ζώνες και υιοθετώντας λύσεις με βάση τη φύση, να αναδιοργανώσουμε τις δημόσιες μεταφορές και να μεταφέρουμε μεγάλο ποσοστό μετακινήσεων σε εκτεταμένα δίκτυα ποδηλατικών διαδρομών, να αναδιοργανώσουμε κατοικίες και γειτονιές ώστε να μην χρειάζονται εξωτερική ενέργεια αλλά και να παράγουν τοπικά την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, να γίνουν όλες οι επιχειρήσεις πράσινες, να μην περιμένουμε να επιβιώσουν τα ναυπηγεία από κατασκευή φρεγατών αλλά να αναδιοργανωθούν για την κατασκευή μέρους των ανεμογεννητριών, των δημόσιων συστημάτων μεταφορών και πράσινων πλοίων, όπως κάνουν σε πολλές άλλες χώρες.
● Ο Νίκος Χρυσόγελος είναι πρώην ευρωβουλευτής των «Πρασίνων», πρώην Περιφερειακός Σύμβουλος Ν. Αιγαίου, στέλεχος πολλών περιβαλλοντικών οργανώσεων και σήμερα πρόεδρος της ΚΟΙΝΣΕΠ «Άνεμος Ανανέωσης»