Tο τετράτομο έργο Η Πνευματική Πορεία του Γένους με όχημα το χειρόγραφο και το έντυπο βιβλίο, του Κώστα Σπ. Στάικου, συμπληρώθηκε με την έκδοση του τελευταίου τόμου και αποτελεί, πλέον, ένα μοναδικό επίτευγμα συμπερίληψης όλων των στοιχείων και πληροφοριών για την Ευρωπαϊκή και την Ελληνική Γραμματεία, από τα μέσα του 13ου αιώνα μέχρι τα πρώτα χρόνια του 19ου, πριν από την Επανάσταση του 1821. Η INTERAMERICAN, ως αποκλειστική χορηγός της συλλεκτικής αυτής έκδοσης, «συνεισφέρει συμβολικά στην πνευματική βιωσιμότητα του Γένους, του Ελληνισμού και της Ελλάδος», όπως τονίζεται χαρακτηριστικά στην επιστολή παρουσίασης του έργου. 

Την εξέχουσα σημασία αυτού του πονήματος την αναδεικνύει ο εορτασμός κατά το 2021 της συμπλήρωσης 200 χρόνων από το ξέσπασμα του αγώνα για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού, δεδομένου ότι η ελληνική πνευματική παράδοση έθρεψε το φρόνημα για την Παλιγγενεσία. Το κύριο θέμα, που πραγματεύεται ο συγγραφέας στους τέσσερις τόμους, είναι η ίδρυση και η λειτουργία τυπογραφικών κέντρων στη Δύση και την Ανατολή, με σκοπό την έκδοση κοσμικών και θρησκευτικών βιβλίων για το Γένος και τους απανταχού ελληνόφωνους.

Ο Α΄ τόμος διερευνά τις πνευματικές διαδρομές των Ελλήνων από τον 13ο έως τα μέσα του 16ου αιώνα, με αφετηρία την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204. Αναλύονται διεξοδικά η διάδοση της ελληνικής γλώσσας στην Ιταλία και ο διαχρονικός ρόλος της Εκκλησίας, τόσο των βασικών εκπροσώπων της όσο και των πατριαρχείων και των μοναστηριών, που υπήρξαν κέντρα εκπαίδευσης και μεταλαμπάδευσης της αρχαίας πνευματικής παράδοσης.

Στον Β΄ τόμο, που καλύπτει την περίοδο από τον 16ο μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα, αναδεικνύεται ο ακριβής ρόλος που διαδραμάτισε το ελληνικό χειρόγραφο και έντυπο βιβλίο όχι μόνον ως φορέας εκπαίδευσης και γνώσης, αλλά και ως συνδετικός κρίκος για τη διαμόρφωση της συνείδησης του Γένους μέχρι τα προεπαναστατικά χρόνια. Αποτυπώνεται η εικόνα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στις διάφορες πόλεις της Ιταλίας και περιγράφονται τα του ελληνικού κοσμικού και λειτουργικού βιβλίου και τα τυπογραφικά χαρακτηριστικά του (σελίδα τίτλου, πρωτογράμματα, επίτιτλα και εικόνες εντός και εκτός κειμένου).

Ο Γ΄ τόμος, που διερευνά την περίοδο από τα μέσα του 17ου έως τις αρχές του 18ου αιώνα, περιλαμβάνει ποικίλες εκφράσεις των λογίων του Γένους στη Δύση και την Ανατολή, σε τομείς όπως η εκπαίδευση και η (ελληνική) τυπογραφία στις παρίστριες ηγεμονίες, κυρίως από την εποχή όπου Έλληνες αναλαμβάνουν το αξίωμα του οσποδάρου. Παρουσιάζεται, επίσης, το δίκαιο που επικρατούσε κατά την Τουρκοκρατία, πολιτικό και εκκλησιαστικό, ενώ επισημαίνεται η σχέση του με το βυζαντινό μέσω της αναφοράς σε εκδόσεις, όπως είναι η Εξάβιβλος του Κωνσταντίνου Αρμενόπουλου.

Με τον Δ´ τόμο, που αναφέρεται στο χρονικό διάστημα από τις αρχές του 18ου αιώνα μέχρι τα προεπαναστατικά χρόνια στις αρχές του 19ου, ολοκληρώνεται το έργο. Γίνεται αναλυτικά λόγος για τα νέα κέντρα της βιβλιοπαραγωγής πέρα από τη Βενετία, που συνέβαλαν στην πνευματική ανάταση των Ελλήνων. Πυκνές είναι οι αναφορές στους πρωτεργάτες του φωτισμού του Γένους, και μάλιστα στον Αδαμάντιο Κοραή και τον κύκλο του, καθώς και στους Εθνεγέρτες, όπως ήταν ο Ρήγας Φεραίος και οι σύντροφοί του.

Ο συγγραφέας, ο ιστορικός του βιβλίου και αρχιτέκτων Κώστας Σπ. Στάικος, προλογίζοντας τον Δ΄ τόμο της Πνευματικής Πορείας του Γένους, σημειώνει για τις γόνιμες συνεργασίες που βοήθησαν στην έκδοση: «(…) επιβάλλεται μια γενικότερη αποτίμηση της συμβολής φίλων και φιλόβιβλων, ειδικών ερευνητών σε ποικίλα και διαφορετικά γνωστικά πεδία και μελετητών συγγραμμάτων που, είτε έχουν εκδοθεί είτε όχι, είναι πάντως απρόσιτα ακόμη και στο εξειδικευμένο κοινό. (…) Θέλω να εκφράσω τις θερμότατες ευχαριστίες μου στον Όμιλο INTERAMERICAN και ιδίως στον Διευθύνοντα Σύμβουλο κύριο Γιάννη Καντώρο για την οικονομική αρωγή του -και όχι μόνο- στην πραγμάτωση της έκδοσης αυτής, που είναι προϊόν της πολύχρονης και αγαστής φιλίας μου με τον Γιάννη Ρούντο, θερμό φιλόβιβλο και εραστή των Γραμμάτων και της Τέχνης».

Η συνεργασία της INTERAMERICAN με τον συγγραφέα  χρονολογείται από τη μνημειώδη έκδοση του 1996: «Βιβλιοθήκη. Από την Αρχαιότητα έως την Αναγέννηση, 3000 π.Χ.–1600 μ.Χ.», με προλεγόμενα της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ. Η επιφανής Ελληνίδα σημείωνε τότε χαρακτηριστικά για την αξία του βιβλίου: «Κι ας μην ξεχνάμε ότι όλοι οι τύραννοι και οι εχθροί της ελευθερίας στεριώθηκαν καίγοντας βιβλία και βιβλιοθήκες. “Πράξεις πίστης” (autodafé) ονόμασαν αυτές τις εναντίον του πνεύματος βιαιοπραγίες. Ο σεβασμός για το βιβλίο, η μέριμνα για τη βιβλιοθήκη μένει απάντηση ανθρωπιάς στην κάθε βαρβαρότητα: αυτό μας διδάσκει η ιστορική μνήμη των πολιτισμών την οποία κλείνει στους κόλπους της η ιδεατή βιβλιοθήκη».

Η προσέγγιση της πνευματικής κληρονομιάς από την INTERAMERICAN

Eκ μέρους της INTERAMERICAN, στα προλεγόμενα του Δ΄ τόμου ο Γιάννης Καντώρος, Διευθύνων Σύμβουλος, μεταξύ άλλων τονίζει: «Εταιρική υπευθυνότητα σημαίνει αναγνώριση και ανάδειξη των άυλων αξιών, που δυναμώνουν τον χαρακτήρα μιας κοινωνίας και τη βοηθούν να ανασυνταχθεί σε δύσκολους καιρούς. Στην INTERAMERICAN, αντιλαμβανόμαστε τη σημασία της πολύτιμης αυτής κατευθυντήριας αρχής . Το Γένος, σε όλη την ιστορική του διαδρομή, έχει ασκηθεί να επιβιώνει και να δημιουργεί με τη δύναμη των Γραμμάτων. Αυτό το γεγονός συντελέστηκε κυρίως μέσα από τη γραπτή παράδοση. Η εξαίρετη μελέτη του συγγραφέα Κώστα Σπ. Στάικου για τον ρόλο του βιβλίου ίσως μετά από ένα ή περισσότερους αιώνες να βρει το αντίστοιχό της για τον ρόλο των ψηφιακών μέσων για τη γνώση. Ωστόσο, μέχρι σήμερα το χειρόγραφο και το βιβλίο δημιούργησαν μια κληρονομιά για τον Πολιτισμό μέσα στους αιώνες που μας έφεραν, την Ελλάδα και τους ´Ελληνες, στο παρόν και οφείλουμε να τη σεβαστούμε, να την αξιοποιήσουμε και να τη συμπληρώσουμε».

Από τη δική του πλευρά, ο Γιάννης Ρούντος, Διευθυντής Εταιρικών Υποθέσεων, Επικοινωνίας και Υπευθυνότητας του Ομίλου, ο οποίος είχε την πρωτοβουλία αυτής της σύμπραξης, συμπληρώνει στον πρόλογο: «Στην κυτταρική σύσταση και μνήμη του Γένους περιέχεται αυτός ο θησαυρός ως ο πλέον ισχυρός λόγος της ύπαρξής του και εγγράφηκε εκεί με τη διακίνηση και αναπαραγωγή των Γραμμάτων, του Λόγου και του Στοχασμού. Είναι φωτοδότης ανά τους αιώνες, που έθρεψε τον φιλελληνισμό, σμίλεψε την εθνική συνείδηση και ταυτότητα και μας οδήγησε στον δρόμο προς την ελευθερία. (…) Σήμερα, στη ζωή της ελληνικής επιχειρηματικής κοινότητας η έννοια της βιώσιμης εξέλιξης και ανάπτυξης είναι ανενεργή χωρίς ανατροφοδότηση και δημιουργία αξιών που να δομούνται πάνω στο -άγνωστο ή και περιφρονημένο εν πολλοίς- πολιτισμικό και πολιτιστικό απόθεμα του τόπου μας. (…) Αυτό το μήνυμα ποιοτικής διακριτότητας των αξιών διαπνέει το σπουδαίο πόνημα του συγγραφέα, που, επιπλέον, αναδεικνύει τη θεμελιώδη αναγκαιότητα προστασίας της ελληνικής γλώσσας για την πολιτισμική συνέχεια στην “Πορεία του Γένους”».

Σχετικά με τη γλώσσα, στην έκδοση του Δ΄τόμου προτάσσεται η βαρύνουσα άποψη του Αδαμάντιου Κοραή: «Η γλώσσα πλέον, παρά την θρησκείαν, χαρακτηρίζει, ενώνει, φιλιώνει και αδελφοποιεί τα έθνη» (από επιστολή που στάλθηκε από το Παρίσι το 1826 στον εν Τεργέστη Ζανή Βλαστό).

 

Φωτογραφίες:

1. Το έργο «Η Πνευματική Πορεία του Γένους με όχημα το χειρόγραφο και το έντυπο βιβλίο», ολοκληρωμένο.
2. Από την παρουσίαση του A΄ τόμου τον Δεκέμβριο του 2017 (Γ. Ρούντος, Θ. Τάσιος, Κ. Στάικος) μέχρι την έκδοση του Δ΄τόμου: ένα έργο πολύτιμης πνευματικής παρακαταθήκης.

 

Πληροφορίες: Εκδόσεις ΑΤΩΝ, τηλ.: 210 7241934 –  [email protected], www.atonbooks.gr