Ξαναδιαβάζοντας τον «αρμενιστή ποιητή» τού Μιχάλη Γελασάκη Μνήμη Νίκου Καββαδία

Μνήμη τού εμβληματικού ποιητή Νίκου Καββαδία, αφού προχθές 10 Φεβρουαρίου συμπληρώθηκαν 48 χρόνια από την έξοδό του (1910-1975), και επανέρχεται στην επικαιρότητα ένας πρόσφατος αφιερωματικός τόμος τού δημοσιογράφου Μιχάλη Γελασάκη που κυκλοφορήθηκε το 2018 από τις Εκδόσεις Άγρα, με τίτλο: «Νίκος Καββαδίας, ο αρμενιστής ποιητής».

Ο τόμος συνιστά έναν ολοκληρωμένο «οδηγό» προς μύησιν στο έργο τού Καββαδία, αφού συγκεντρώνει τα πάντα: Χαρακτηριστικά κείμενα, μαζί με πλήθος άλλα σημαντικά ντοκουμέντα, συνεντεύξεις, επιστολές, μαρτυρίες, τον ναυτικό φάκελό του, άγνωστο και αθησαύριστο έργο, μεταφράσεις, κριτικές και αδημοσίευτες φωτογραφίες κ.ο.κ. Ανασυνθέτει εύγλωττα δηλαδή μιαν συναρπαστική βιογραφία τού θρυλικού Μαραμπού.
Αποτέλεσμα πολύχρονης έρευνας, το βιβλίο δημιουργήθηκε από έναν παθιασμένο αναγνώστη τού καββαδιακού έργου, όπως μάς πληροφορεί ο ίδιος ο συγγραφέας στην εισαγωγή του. Παρά την πληθώρα των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν και αφορούν στην ζωή και το έργο τού ποιητή, το πραγματικό και το μυθικό στοιχείο παραμένουν απροσδιόριστα, αφού ο συγγραφέας κατανοεί πως «η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην αλήθεια και στον μύθο είναι συχνά θολή» και δεν καταφεύγει σε εικασίες ή εκτιμήσεις, αλλά καταγράφει με συνέπεια τα ντοκουμέντα, υπομνηματίζει και τεκμηριώνει όπου χρειάζεται, αποφεύγοντας την διατύπωση οριστικών συμπερασμάτων, που θα ήταν ούτως ή άλλως αταίριαστα στο κλίμα αντινομίας που διέπει το καββαδιακό σύμπαν.
Διαβάζοντας τις δέκα συνεντεύξεις που αναδημοσιεύονται στην πρώτη ενότητα τού βιβλίου, αναγνωρίζει κανείς με ευκολία μοτίβα, εικόνες και εκφραστικά σχήματα που έχει συναντήσει ξανά στα ποιήματα ή στα πεζά τού Καββαδία. Αποκαλύπτονται βέβαια και νέα στοιχεία, χρήσιμα για την κατανόηση τού ψυχισμού και τής δημιουργικής διαδικασίας τού Καββαδία. Οι συναντήσεις του λ.χ. με τον Νίκο Καζαντζάκη, οι αποτιμήσεις του για έργα γνωστών Ελλήνων ποιητών και πεζογράφων, οι σχέσεις του με τον Βάρναλη, τον Σαραντάρη, την Κοτοπούλη, τον Τσίρκα, τον Σεφέρη, τον Θεοτοκά, τον Καστανάκη, τον Ρήγα Καππάτο, και πολλούς άλλους Έλληνες τού Λόγου και τής Τέχνης.
Συχνά σε αυτές τις συνεντεύξεις ο Καββαδίας επαναλαμβάνει πως όσα έγραψε «είναι όλα αληθινά». Διαφορετική είναι η γνώμη τού Γιώργου Σεφέρη: «Ένα αξεδιάλυτο μείγμα μύθου και αλήθειας αυτός ο άνθρωπος», σημειώνει στο ημερολόγιό του. Μα ακόμη και αν οι ιστορίες του είναι λογοτεχνικές απεικονίσεις «πραγματικών» γεγονότων, δεν ξοδεύονται αλόγιστα σαν μια αλυσίδα γραφικών περιστατικών με φιγούρες τού λιμανίσιου περιθωρίου, αλλά συμπυκνώνονται στην διατύπωση ενός σπαραγμού, βαθιά και οδυνηρά υπαρξιακού.
Ο Γελασάκης εμπλουτίζει το αρχειακό υλικό όσων προηγήθηκαν στην μελέτη τού καββαδιακού έργου. Συμπληρώνει την βιβλιογραφία τού Κυριάκου Ντελόπουλου. Εμπλουτίζει τον κατάλογο των πλοίων στα οποία εργάστηκε ο Καββαδίας, που δημοσίευσε ο Τάσος Κόρφης πριν από περίπου 35 χρόνια, προσθέτοντας φωτογραφίες των βαποριών. Μάς ξανασυστήνει τον αρθρογράφο Καββαδία. Παρουσιάζει ντοκουμέντα από την ναυτική ζωή του και αποπειράται να καταγράψει και να διερευνήσει «θολά» σημεία, όπως η σχέση Καββαδία – Σεφέρη ή η αντιπαράθεση Καραγάτση – Ουράνη για το καββαδιακό έργο, ενώ η παράθεση άγνωστων ποιημάτων δίνει στον αναγνώστη ενδείξεις για την γενεαλογία θεμάτων και στίχων που συναντάμε στο δημοσιευμένο έργο του, είτε προηγούμενες γραφές γνωστών ποιημάτων, όπως η «Αυτοκτονία Υπάρχου», που αποτελεί την πρώτη γραφή τού εμβληματικού «Σταυρού τού Νότου».
Όπως τα όργανα ναυσιπλοΐας, οι χάρτες και οι διαβήτες, έτσι και το βιβλίο τού Γελασάκη αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για την χαρτογράφηση τής ορατής και αόρατης γεωγραφίας τού κόσμου τού ποιητή.

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ

Ο Νίκος Καββαδίας ανήκει στους ελάσσονες Έλληνες ποιητές, που ωστόσο έγινε δημοφιλής χάρις στον Θάνο Μικρούτσικο, που μελοποίησε ποιήματά του στον περιώνυμο δίσκο του «Σταυρός τού Νότου». Στην ποίησή του κυριαρχούν τα μοτίβα τής φυγής, τής θάλασσας, τού εξωτισμού και τού κοσμοπολιτισμού.
Γεννήθηκε το 1910 στην μακρινή Μαντζουρία, από γονείς Κεφαλλονίτες, ενώ αργότερα επέστρεψαν στην Ελλάδα και τελείωσε το σχολείο στον Πειραιά. Ενώ αρχικώς στράφηκε σε ιατρικές σπουδές, λόγω ασθένειας και τού θανάτου τού πατέρα του αναγκάστηκε να δουλέψει και εν συνεχεία να μπαρκάρει ναύτης σε φορτηγό.
Όσο ταξιδεύει καταγράφει τις εντυπώσεις του, ενώ το 1933 κυκλοφορεί την πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο «Μαραμπού». Το 1939 παίρνει το δίπλωμα τού ασυρματιστή. Μετά τον Πόλεμο, όπου στρατεύεται στην Αλβανία, ξαναμπαρκάρει και ταξιδεύει ως ασυρματιστής σε όλο τον κόσμο. Το 1947 εκδίδεται η δεύτερη ποιητική συλλογή του, το «Πούσι».
Από το τελευταίο ταξίδι του επέστρεψε τον Δεκέμβριο τού 1974 και αμέσως άρχισε να προετοιμάζει την έκδοση τής τρίτης ποιητικής συλλογής του, την οποία όμως δεν πρόλαβε να δει τυπωμένη. Πέθανε ξαφνικά στις 10 Φεβρουαρίου 1975, από εγκεφαλικό επεισόδιο. Στην ατζέντα του βρέθηκαν τρεις προφητικοί στίχοι, που ήθελε να προτάξει στο «Τραβέρσο»:
Μα ο ήλιος εβασίλεψε κι ο αητός απεκοιμήθη
και τον βοριά τον δροσερό τον πήραν τα καράβια.
Κι έτσι τού δόθηκε καιρός τού Χάρου και σε πήρε…