52 χρόνια από τον θάνατο τού Γιώργου Σεφέρη επανέρχεται το κρατίδιο τής Κομμαγηνής – Πήραμε την ζωή μας λάθος;

52 χρόνια από τον θάνατο τού Γιώργου Σεφέρη επανέρχεται το κρατίδιο τής Κομμαγηνής

Πήραμε την ζωή μας λάθος;

του Στέφανου Σκαρπέλλου

Την περασμένη Τετάρτη συμπληρώθηκαν 52 χρόνια από την εκδημία τού μεγάλου μας νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη (20-9-1971) και το έργο του παραμένει παγχρονικά αιώνιο και κατ’ εξοχήν σήμερα επίκαιρο!

Εμβληματική μορφή των γραμμάτων, ήταν μαζί με τον Γιώργο Θεοτοκά και το «Ελεύθερο Πνεύμα» του «πατέρας» τής περιώνυμης Γενιάς τού ’30, με την περίφημη «Στροφή» του, που σηματοδότησε καίρια αλλαγή στην ελληνική ποίηση. Το μόνο που ήθελε, κατά την εξομολόγησή του, ήταν να «μιλήσει απλά, γιατί την παραφορτώσαμε την ποίηση με πολλά στολίδια»… Απλά, αλλά καθόλου απλοϊκά!

Ο Γιώργος Σεφεριάδης ήταν γέννημα τής Σμύρνης και τού πολιτισμού της. Γεννήθηκε στις 13 Μαρτίου 1900 στα Βουρλά τής Μικράς Ασίας, ενώ το πατρικό του σπίτι σώζεται σήμερα και δέχεται πολλούς επισκέπτες από όλο τον κόσμο ετησίως.

Παράλληλα με την επιτυχή πορεία του στο Διπλωματικό Σώμα, ασχολήθηκε από νωρίς με την ποίηση, με πρώτη «καταλυτική» συλλογή του την «Στροφή» (1931).

Η επιρροή του από τον Έλιοτ και άλλους μεγάλους ποιητές και διανοουμένους τής Εσπερίας, όπου επικρατούσε ο υπερρεαλισμός, ήταν δεδομένη και καθοριστική. Αλλά ποτέ δεν υποτίμησε και την δική μας παράδοση. Η κριτική αμέσως απεφάνθη: «Ένα νέο ρεύμα, ο μοντερνισμός, συναντάται με την ελληνική παράδοση». Ακολούθησαν πολλές σημαντικές συλλογές ακόμη και ο Σεφέρης καθιερώθηκε ως ο εισηγητής τού ρεύματος τού νεοσυμβολισμού στα ελληνικά γράμματα.

Εξήντα χρόνια πριν, το 1963, τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ποίησης από την Σουηδική Βασιλική Ακαδημία. Ήταν ο πρώτος εκ των δύο μεγάλων Ελλήνων που δέχθηκαν αυτήν την υψίστη τιμή. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1971, ακριβώς 52 χρόνια πριν, η κηδεία τού Γιώργου Σεφέρη εξελίχθηκε σε μιαν απέραντη συγκέντρωση – διαμαρτυρία κατά τής Δικτατορίας, εναντίον τής οποίας ένα χρόνο νωρίτερα είχε ήδη τοποθετηθεί ο μεγάλος εκλιπών με την περίφημη «Δήλωσή» του.

Σήμερα με την ευκαιρία τής επετείου αυτής, ενθυμούμεθα τον περίφημο στίχο του από τον εξομολογητικό έως απολογητικό «Τελευταίο Σταθμό» του: «Ερχόμαστε από το κρατίδιο τής Κομμαγηνής»… Η ξεχασμένη αυτή ελληνική χώρα τής Ανατολής, που αφομοιώθηκε και αφανίστηκε, συμβολίζει τον μεγάλο κίνδυνο που επικρέμαται για την Ελλάδα κάθε εποχής. Αναφορά της υπάρχει και στον Καβάφη. Αποκτά δε σήμερα αιχμηρή διάσταση με το ψευδο-κρατίδιο τής Βόρειας Κύπρου και όλο τον ντόρο που προκλήθηκε από τις ατυχείς δηλώσεις τού υποψηφίου αρχηγού τής Αντιπολίτευσης… Σε βαθμό που ανησυχούμε μήπως ο Σεφέρης γίνεται πάλι προφητικός; Μήπως πραγματικά ζούμε ημέρες νέας Κομμαγηνής;…

Ολοκληρώνοντας θα εστιάσουμε στον δημοφιλέστατο στίχο τού ποιητή. Ίσως πρόκειται για τον πιο «παρεξηγημένο» στίχο τού Σεφέρη. Τον μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης, τον τραγούδησε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και άλλοι πολλοί. Αλλά η μουσική τού αφαίρεσε την άνω τελεία! Τού άλλαξε το νόημα:

«Με τί καρδιά, με τί πνοή,

τί πόθους και τί πάθος

πήραμε την ζωή μας· λάθος!

κι αλλάξαμε ζωή».

Ο ποιητής θέλει το νόημα να συναρτάται με τον υπό διασκελισμό ανωτέρω στίχο. Ο συνθέτης όμως έχει κατά νουν το μέτρο και τον ρυθμό. Έτσι ο στίχος από το πασίγνωστο τραγούδι «Άρνηση» («Στο περιγιάλι το κρυφό»), έγινε παροιμιώδης: «Πήραμε την ζωή μας λάθος»…

Και όμως! Η «άστοχη» αυτή μετατροπή τού σεφερικού στίχου τον καθιστά έτι περαιτέρω σεφερικό! Δηλαδή προφητικό. Ο σοφός ποιητής με την πολύπειρη

διαδρομή και γνώση μιλάει συχνά με χρησμούς που επιβεβαιώνονται. Το τελευταίο ποίημά του «Επί Ασπαλάθων», που γράφει τον Μάρτιο τού 1971 είναι προφητικό: Η δικτατορία θα έχει ημερομηνία λήξεως. Ο Σεφέρης το προέγνωσε, αλλά δεν πρόλαβε να το ζήσει… Λίγους μήνες μετά, στις 20 Σεπτεμβρίου τού ίδιου έτους, άφηνε την τελευταία του πνοή στον «Ευαγγελισμό»…

Προχθές συμπληρώθηκαν 52 χρόνια από τον θάνατό του. Και αφιερώνουμε αυτό το σχόλιο στην μνήμη του. Και εξακολουθούμε να διερωτώμεθα: Πώς ένας τόσο δυνατός στίχος – και μάλιστα ακόμη δυνατότερος στην διαστρεβλωμένη εκδοχή του – επιβεβαιώθηκε τόσο οδυνηρά, σαν απολογισμός ζωής:

«Πήραμε την ζωή μας λάθος»!

Ελπίζουμε τουλάχιστον να μην επιβεβαιωθεί η έλευση και η σύνδεσή μας με το αλλοτριωμένο κρατίδιο τής Κομμαγηνής…

Μνησιπήμων απολογισμός 52 χρόνια μετά!